Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Romantycznaideakorespondencjisztuk
teżdziwnego,że,wysuwającnaplanpierwszydydaktycznycharaktersztu-
ki,podobniejakinnimyślicieleOświecenia,szczególnąrolęprzypisywał
poezjijakotejdyscyplinie,któradawałanajwiększemożliwościprecyzyj-
negowyrażaniamyśli
41
.Wyróżnianiepoezjiskłaniałozkoleiteoretyków
tejepokidozastanawianiasięnadnaturąideiniesionychprzezsłowa.Ta
zaśrefleksjadoprowadziłaichostateczniedodostrzeżeniabliskichzwiąz-
kówłączącychliteraturęimalarstwo.Otojakdotegoostatniegodoszło.
Zadziwiającajestdroga,jakąprzeszławXVIIIwiekutezaJohna
Locke’a,żewzrokjestnajważniejszymzwszystkichorganówpozna-
nia
42
.Angielskifilozofnietylkoprzypisywałzmysłomrolęjedynego
źródłapoznania(wyróżniającspośródnichwzrok),aległosiłteż,że
ideeiwyobrażeniaistniejącewumyśleludzkimmajązawszepostaćwi-
zualnychobrazów.Twierdzenietostanęłoupodstawnietylkofilozofii
oświeceniowej,aleiprzyczyniłosiędowykrystalizowaniasiępewnej
estetyki
43
.Przypomnijmynajbardziejchybaznanąosiemnastowieczną
apologięwzrokuautorstwaJ.Addisona:
Wzrokjestnajdoskonalszyminajmilszymzewszystkichnaszychzmysłów.Napeł-
niaonumysłmnogościąróżnorodnychidei,obcujezeswymiprzedmiotaminanaj-
większąodległość,ajegodziałanietrwanajdłużej,bezznużeniaiprzesytu,zwłaś-
ciwądlańprzyjemnością[…]
44
.
41Por.artykułP
.Bénichou:Enquêted’unsacerdocelaïque,[w:]tegoż,Lesacrede
l’écrivain...,s.33–83.
42MyśltęwypowiedziałjeszczePlatonwPaństwie.NowościąuLocke’abyłoto,żewy-
kluczyłrozumzbezpośredniegopoznania.Tymsamymuznał,żedostarczaneprzez
wzrokdaneniesąwżadensposóbzależneodideiczyinnychstrukturmentalnych.
43WięcejnatentematpiszeC.A.Cramerwartykule:AlexanderCozen’sNewMetod:the
blotandgeneralnature(painter)[http://www.highbeam.com].
44J.Addison,Orozkoszachwyobraźni,tłum.Z.Sinko,[w:]Teoretycy,artyściikrytycyosztuce.
1700–1870,wybór,przedmowaikomentarzeE.GrabskaiM.Poprzęcka,Warszawa1989,
„HistoriaDoktrynArtystycznych”t.IV
,s.33.J.Starobinskipróbowałuchwycićrolęwzro-
ku,poznaniazmysłowegoiobrazunietylkowestetyceXVIII-wiecznej,alewogólewkultu-
rzetejepoki.Naoświeceniowysposóbprzeżywaniaświataskładałysięwedługniegodwa
czynniki:recepcjazmysłowairozumowanie.Tapierwsza,sprowadzającasięnajczęściejdo
przyjemnościwzrokowej,zapewniałabezpośredniąintuicjępoznawanejrzeczy.Potemna-
stępowałosądrozumu,którytęintuicjęwyjaśniał,porządkowałdanedostarczaneprzez
zmysłyipoddawałjewłaściwejocenie.Zmysłydostarczałyprzyjemnościiwielostronnego
oglądurzeczy(variété),rozumwprowadzałnatomiastład.Tedwiezasady,wielościipo-
rządku,właśnierazemwzięte,składałysięwedługStarobinskiegonaoświeceniowąideę
sensu:Wzrokjestnajbardziejzachłannymwśródzmysłów:zdobywczymruchemprzenosinas
wdal.Wkrótcesukcesrozumusprawi,żeświatzmysłówprzestaniemuwystarczać.Zacznieszu-
kaćjasnościpozawidzialnymipozorami,celeswojeumieściznaczniedalejniżwdotykalnejchwili.
~24~
