Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Romantycznaideakorespondencjisztuk
WprzekonaniumyślicieliOświecenianietylkosamumysł,aletakże
wyobraźniaposługujesięobrazami,wizjami.Dowodziłtegomiędzyin-
nymicytowanywyżejAddisonwewstępiedocykluswoichartykułów:
Niechżetedyzapamięta,żezarozkoszewyobraźniuważamtylkoterozkosze,które
biorąswójpoczątekzewzroku,iżedzielęjenadwarodzaje.Przedewszystkimchcę
omówićtupierwotnerozkoszewyobraźni,którecałkowiciepochodząodprzedmio-
tówznajdującychsięprzednaszymioczyma,następniezaśtraktowaćbędęowtór-
nychrozkoszachwyobraźni,którewypływajązprzedstawieńwidzialnychprzed-
miotów,gdytenieznajdująsięwdanymmomenciewnaszympoluwidzenia,lecz
zostająprzywołaneprzeznasząpamięćlubkształtująsięwpowabnewizjerzeczy
nieobecnychluburojonych
48
.
Topowszechneprzeświadczenienapotykajednakodczasudoczasu
głosykrytykiisprzeciwu.JużKartezjuszpodkreślawDioptryceiwRe-
gułach,żechoćwzrokzajmujeuprzywilejowanemiejscepośródzmy-
słów
49
,toniemożnapostrzegaćideijakowiernegoobrazurzeczywisto-
ści.Dlafrancuskiegofilozofazwiązekmiędzyrzecząaodpowiadającą
jejwumyśleideąniemożebyćzwiązkiempodobieństwa,bowiemidea
macharakterabstrakcyjny,arzecz–konkretny:lesidéesquelessens
extérieursenvoientenlaphantasienesontpointdesimagesdesobjetsoudu
moins[…]ellesn’ontpasbesoindeleurressembler[ideewysyłaneprzez
zmysłyzewnętrznedowyobraźniniesąobrazamiprzedmiotów,czy,
przynajmniej[…]niemusząbyćdoprzedmiotówpodobne]
50
.Wpoło-
wedługniegobyłyabstrakcyjnesądyniżłudząceobrazy.Por.J.Locke,AnEssayconcerning
HumanUnderstanding,editedwithIntroductionbyP.H.Nidditch,Oxfordb.d.,szczególnie
następującerozdziałyzawartewIIksiędze:XI,XXXIIiXXXIII.
48J.Addison,op.cit.,s.33.
49Dioptriquezaczynasiętymisłowy:Toutelaconduitedenotreviedépenddenossensentre
lesquelsceluidelavueétantleplusuniverseletleplusnoble[Całyprzebiegnaszegożycia
zależyodzmysłów,spomiędzyktórychnajbardziejuniwersalnyinajszlachetniejszyjest
zmysłwzroku].Por.R.Descartes,Dioptrique,[w:]tegoż,Oeuvresphilosophiques,textes
établis,présentésetannotésparF.Alquié,Paris1963,s.651.
50Kartezjuszgodzisięnanazywanieideiobrazem,alenalegajednocześnie,żeby
właściwietopojęcierozumieć:Ilfautoutrecelaprendregardeànepassupposer,quepour
sentir,l’âmeaitbesoindecontemplerquelquesimagesquisoientenvoyéesparlesobjetsjus-
quesaucerveau,ainsiquefontcommunémentnosPhilosophes;ou,dumoins,ilfautconcevoir
lanaturedecesimagestoutautrementqu’ilsnefont.Car,d’autantqu’ilsneconsidèrenten
ellesautrechose,sinonqu’ellesdoiventavoirdelaressemblanceaveclesobjetsqu’ellesrepré-
sentent,illeurestimpossibledenousmontrercommentellespeuventêtreforméesparces
objets,etreçuesparlesorganesdessensextérieurs,ettransmisesparnosnerfsjusquesaucer-
veau[Trzebaponadtostrzecsięsądu,podzielanegoprzezwiększośćnaszychfilozofów,
~26~
