Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
HANNAKOWALSKA‑STUS
wosławnym.Królewiczniechciałsięnatozgodzić,alegdyzamierzałopuścić
Moskwęokazałosię,żecarniezezwalanawyjazdzanimnieodbędziesięofi-
cjalnadyskusjanatematzasadwiaryprawosławnejiprotestanckiej.Wydarzeniu
temutowarzyszyłprzedrukKsięgiCyryla.Dotegowydaniadołączonotakże
rozdziałyzKsięgiowierze.WMoskwiewydanietoskompilowałiposłużył
sięnimprotojerejMichaiłRogow,uczestnikpolemikizksięciemWaldema-
rem.Niedługopotemowakompilacjaodegraważnąrolęwobroniecerkiewnej
tradycjimoskiewskiejprzezstaroobrzędowców.Księgataweszładokanonu
lekturtegośrodowiska,ajejtreśćstałasiępowszechnieznanawśródjego
członkówidoczekałasięlicznychodpisówiprzedruków.Świadczytootym,
żegeneralniekulturamoskiewskaniebyłahermetyczniezamkniętanaodmienne
formy,którewyrażaływażnedlaniejtreścimetafizyczne.Najdobitniejszym
tegoprzykłademjestsamorodna,aleodmiennaoddotychczasowejpraktyki
twórczośćprotopopaAwwakumaiwyraźniewpisującasięwkanonzlatynizo-
wanejliteraturykijowskiejspuściznabraciDenisowów22.Należywspomnieć
takżeotym,żetużprzedreformąwMoskwietzw.KółkoNieronowazaczęło
działaćnarzeczumocnieniaideałuteokratycznegoMoskwyIIIRzymuwduchu
odnowyiożywieniaprawosławia:
Велиборьбусискушениемвсветскомобществе,проповедуяреорганизациючелове-
ческихотношенийигосударственнойжизнинаначалахБожественногозакона.Вэтой
БорьбезазаветыХритса,заподготовкуРусикееролигрядущегоцарстваСвятого
Духа,боголюбцыотводилиЦерквисовсемновуюактивнуюроль23.
Rozwójkaznodziejstwa,obudzenieświadomejreligijnościposłużyłyobroń-
comstaregoobrzędu,choć,jakonarzędzia,zostałyzaczerpniętezkulturyła-
cińskiejiprotestanckiej.Tozrodziłoprzekonanie,żeKościół1wspólnota
duchowieństwaiwiernychprzezmodlitwędoBogadążydoZbawienia.Zwy-
cięstwowiarywsercachludzimiałourzeczywistnićideałpaństwateokratycz-
nego.WtenideałwierzyłgłębokotakżeNikon,którydążyłdoprzeniesienia
patriarchatuzKonstantynopoladoMoskwy.Wyższośćtegocelupchnęłagodo
naruszeniazasadydiarchiiidążeniadopodporzadkowaniacaraCerkwi.Au-
torytarnośćzostałaprzeciwstawionasoborowości.Sobórdałpatriarszewładzę
nieograniczoną.Nikonzacząłjejnadużywaćpodnieobecnośćcara.Wykorzysty-
wałteżargumentypapieżyzczasówichwalkioinwestyturęmówiąc,żeskoro
patriarchawyświęcacara,tojegowładzajestwyższa.Tenprzykładwskazuje
namdobitnienafakt,iżnaruszenieprawno-eschatologicznejzasadyskodyfiko-
wanejprzezJustynianaprzyużyciuargumentacjiaksjologicznejzapożyczonej
zkulturyłacińskiejzostałoodrzucone,aNikonponiósłklęskę.
22Por.:U.Cierniak:Literackiwymiarkulturyreligijnejstaroobrzędowców.Częstochowa
1997.
23С.Зеньковский:Русскоестарообрядчествоł,s.227.
