Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Samorządainstytucjespołeczeństwaobywatelskiego
NowywymiartejrefleksjinadałjeszczewdrugiejpołowieXVIIw.twórcanowożytnej
myśliliberalizmupolitycznego,awjegoramachpodziałuwładz–J.Locke.Społeczeń-
stwoobywatelskie(civilsociety)byłodlaLocke’askutkiemumowyspołecznej,wynika-
jącejzbrakupoczuciabezpieczeństwawstanienatury.Jegozdaniemfljedynymsposo-
bem,wjakimożnaoddaćswąnaturalnągodnośćinałożyćokowyspołeczeństwa
obywatelskiego,jestugodazinnymidotyczącapołączeniaizjednoczeniasięznimi
wspołeczności,zawartadlazapewnieniaimwygody,bezpieczeństwaipokojowego
współżycia,atakżedlazabezpieczeniaprawakorzystaniazichwłasnościorazlepszej
ochronyprzedwszystkimi,którzynienależądowspólnoty”37.Traktującflrząd”,czyli
państwowznaczeniuorganizacjipolitycznejspołeczeństwa,jakoswoistegopowierni-
kaspołeczeństwa,Lockenieprzeciwstawiałsobiepaństwaispołeczeństwa.Państwo
byłoinstrumentemspołeczeństwapowołanymdookreślonegocelu–takjakwinnych
celachobywatelepowoływaliinnewspólneinstytucje,np.spółkiczystowarzyszenia.
Parlamentiwładzawykonawcza,atakżesamorządterytorialnybyłyzateminstytucja-
mispołeczeństwaobywatelskiegonarównizinstytucjami,któreobywateletworzyli
pozaflrządem”.Społeczeństwoobywatelskieoznacza,wmyśltejkoncepcji,cało-
kształtinstytucjipolitycznychispołecznychpoddanychprawuizapewniających
korzystanieprzezobywatelizichprawpolitycznychiekonomicznych,wramach
gospodarkirynkowej.Takierozumieniespołeczeństwaobywatelskiegoograniczyło
sięjednakdokrajówanglosaskich.
ReprezentowanąprzezLocke’aijegonastępcówkontynuacjęideiArystotelesaiCycero-
naodrzuciłobowiem–najpierwwkategoriachintelektualnych,potemtakżewrewolu-
cyjnymdziałaniu–wielumyślicielifrancuskichXVIIIw.,takżeonastawieniuliberal-
nym.Przeciwstawiającjednostkępaństwu,wprowadzalionimotywprzeciwstawienia
społeczeństwaipaństwa;nieużywalijednakzregułyterminuflspołeczeństwoobywa-
telskie”.Przeciwstawieniespołeczeństwaipaństwastałosięjeszczesilniejszewmyśli
niemieckiejpoczątkówXIXw.,stwarzajączresztąideologicznepodstawynienowocze-
snegoliberalizmu,lecznacjonalizmuimilitaryzmu.Kontynuacjęmyśliozasadniczej
tożsamościspołeczeństwaobywatelskiegoipaństwaodrzucałtakże,choćzniecoin-
nychpowodów,wpierwszejpołowieXIXw.G.W.F.Hegel,którywprowadziłtermin
bürgerlicheGesellschaftdoszerokiegoobieguwjęzykuniemieckim.
DlaHeglaspołeczeństwoobywatelskiestanowiłospołecznośćpośredniąmiędzy
rodzinąamającymdlańznaczeniepodstawowepaństwem,międzytym,coprywat-
ne,atym,copubliczne.Społeczeństwoobywatelskiedziałałowdziedziniestosun-
kówgospodarczychispołecznych,któreznajdowałysiępozazakresembezpośred-
niegozainteresowaniapaństwaiwktórychpaństwopozwalałonaprzejawianiesię
zasadniczoswobodnejinicjatywyobywatelskiej;podstawowymiinstytucjamispołe-
czeństwaobywatelskiegobyłydlaHeglaspółkiistowarzyszenia.Toprzedewszystkim
myślHeglowskazaważyłana,dominującymnakontynencieeuropejskim,ujmowaniu
społeczeństwaobywatelskiegojakosferyżyciazbiorowegoznajdującejsiępoza
państwem(flpozarządowej”),leczwpewnymstopniupaństwupodporządkowanej,
poprzezuprawnieniaregulacyjneinadzorczewładzpublicznych.
37J.Locke,Dwatraktatyorządzie,Warszawa1992,s.222.
39
29
