Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI.Samorządterytorialnywsystemiewładzpublicznych
26
27
28
Organizacjepozarządowezwykłosięnazywaćinstytucjonalnymifor-
mamispołeczeństwaobywatelskiego.Terminflspołeczeństwoobywa-
telskie”wymagadokładniejszegowyjaśnieniazewzględunajegoniejed-
noznaczność,atakżeniezbytdokładnewskazywaniejegogenezyiźródeł
wwieluopracowaniachpodręcznikowych.
Terminten–jakocivilsociety–nieprzerwaniewystępujewterminologiianglo-
saskiej.Nakontynencieeuropejskimnatomiastwróciłdoobiegustosunkowo
niedawno,podkonieclat60.XXw.(sociétécivilewjęzykufrancuskim,bürgerlicheGe-
sellschaftwniemieckim),ztymżewPolscezłączyłsięwkońculat70.XXstulecia
zprzeciwstawieniemsobieflwładzy”iflspołeczeństwa”.Przeciwstawienieto,nawiązu-
jącedotradycjipewnychnurtówliberalizmu,wynikałozkonkretnejsytuacjiowego
czasu,wktórymflspołeczeństwo”walczyłooustępstwazestronyflwładzy”(ustępstwa-
mitymibyłyporozumieniazestrajkującymirobotnikamizawartewsierpniu1980r.),
anastępnieflwładza”usiłowałastłumićrewindykacyjnenastrojeflspołeczeństwa”
(zwłaszczaprzezwprowadzeniestanuwojennegowgrudniu1981r.)36.
flSpołeczeństwoobywatelskie”występujeobecniewdwóch,dośćodmiennych,
znaczeniach,mimożeobydwanurtyznaczeniowenawiązujądotychsamych
źródeł.Sąto,jakzwyklewdziedziniemyślipolitycznej,źródłastarożytne.Sąnimi
pośredniopoglądyArystotelesaoczłowiekujakooistociespołecznejorazopaństwie
jakooflwspólnociewspólnot”,abezpośredniopoglądyCycerona.Twierdziłon,żeflwę-
złemspołeczeństwaobywatelskiego”byłoprawo–jednakniedowolneprawo,lecz
prawoobywatelirzymskich,iuscivile(publiczneiprywatne),zarazemobywatelskie
iodpowiadającegospodarcerynkowej.ZatemjużCycerozauważył,żespołeczeństwo
obywatelskieniemożeistniećbezuznaniapodmiotowościpolitycznejobywateli,ale
teżbezfunkcjonowaniagospodarkirynkowej,aobydwateaspektywymagająodpo-
wiedniegoumocowaniaprawnego.Bezwzględunaróżnicewpojmowaniuterminu,
takżewspółcześniezawieraonwsobietowszystko,coznalazłojużwyrazwwypowie-
dziachArystotelesai,wjeszczewiększymstopniu,Cycerona.Społeczeństwoobywa-
telskieidziśmożnaokreślićjakospołeczeństwoupodmiotowionychpolitycznie
obywateli,funkcjonującychwgospodarcerynkowej,wramachdostosowanego
dotychwarunkówprawa.
DlaCyceronaiArystotelesabyłojednakoczywiste,żeflspołeczeństwoobywatelskie”
jestsynonimempaństwa.Starożytnimyślelibowiemoobywatelachwtradycyjnych
republikańskichkategoriachobowiązkówwobecpaństwa,anieichuprawnień,wobec
czegozupełnieobcebyłoimzastanawianiesięnadkwestiąstosunkuspołeczeństwa
jakowspólnotyobywateliwyposażonychwprawapodmiotowedopaństwa.Takare-
fleksjamogłapojawićsiędopierowczasachnowożytnych,gdyukształtowałasiękon-
strukcjapublicznychprawpodmiotowych.
36Por.H.Izdebski,Zdziejówterminu„społeczeństwoobywatelskie”,w:Prawoiładspo-
łeczny.KsięgajubileuszowadedykowanaProf.A.Turskiej,Warszawa2000,s.379in.;
por.równieżtenże,Historiamyśli…,s.15,62–63,129,175–176,640,oraztenże,Dok-
tryny…,s.215in.
38
