Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
MarzenaWalińska
Ledwieśmisię,jutrzenkomoja,pokazała,
Ledwienaświatpromyszczkizłoteswewydała,
Ajużgaśniesz,anicięwemglistymobłoku
Dojźrzećmogęnieszczęsny,idotrzećsięwzroku.
TrenII,w.114
Jutrzenkajestzapowiedziąnowegodnia,życia,tymczasemnieoczekiwanieświat‑
ło,jakiedaje,zostajeprzyćmionemglistymobłokiem,nmgłąciemną”,cozakłócana‑
turalnyporządekrzeczy.Jednocześnienazwamitologicznajestwtymwierszupoetyc-
kimimieniemMarianny,będącej,podobniejakbohaterkanajsłynniejszychtrenów,
doktórychTwardowskizresztąnawiązuje,takżeofiarąnokrutnejPersefony”40.
CiekawąrealizacjętoposubudzącejsięJutrzenki,tymrazempoprzezaktu‑
alizacjęopowieścimitologicznej,zawierasonetJ.A.MorsztynaDoZorze.Sonet
(Lutnia173).Imięboginkipojawiasięwspodziewanymmiejscu,awięcpoopi‑
sienocy,możnazatemoczekiwać,żeoznaczaćbędziepoczątekdnia.Jednakdla
nieszczęśliwiezakochanegodzieńinoc,nieniosącżadnegopocieszenia,niewiele
różniąsięodsiebie.Wyrazemzakłóceniarytmudobowegojestwłaśnierozwinię‑
ciemotywuZorzy:zamiastspodziewanegotoposubudzącejsięboginiotrzymuje‑
myrewokacjęmitologiczną(przypomnienienieodwzajemnionejmiłościJutrzen‑
kidoCefalusa)pozostającąwścisłymzwiązkuzsytuacjąpodmiotulirycznego.
Przywołaniemitumanacelu,jakczęstobywawprzypadkurewokacji,zilustro‑
waniestanupsychicznego,ajednocześnieodnalezieniewprzykładziemitologicz‑
nymanalogicznejsytuacjilubpostawy.Realizacjitoposuwsoneciedefactonie
ma,istniejeonjednakinpotentiam,wintencjiautorabowiemjest,abyodbiorca
zwiedzionyimieniemZorzyzaktualizowałlocuscommunis,anastępniedałsię
zaskoczyćmistrzowikonceptu.Przykładytedowodzą,żesetkistereotypowych
użyćniewykluczająmożliwościoryginalnegopotraktowaniamotywu1iwtym
chybależyistotaiprzyczynaatrakcyjnościtoposów41.
Jednymzobszarówbogatonobsługiwanych”przezmitologięjesttopikafu‑
neralna42.SpopularyzowanyprzezKochanowskiegotoposnpłakać/zamienićsię
wkamieńjakNiobe”najczęściejpowtarzanyjestwutworachżałobnychisłuży
wyrażeniuczynawetzhiberbolizowaniusmutkupoprzezpostawieniepodmiotu
lirycznegonamiejscumitologicznejpostaci,dziękiczemujejhistoriamacharak‑
terprefiguracyjny.Wtakimznaczeniupojawiasięnp.wNenii[ś]naśmierć[ś]
JanaZamoyskiegoKaspraMiaskowskiego:n[ś]jeśliimatkapodobnaNijobie/
40Zob.teżJ.Pelc:JanKochanowskiwtradycjachliteraturypolskiej(odXVIdopołowy
XVIIIw.).Warszawa1965,s.1851186.
41CiekawąrealizacjętoposuJutrzenkizawieratakżeinnyutwórJ.A.MorsztynaNadługąnoc,
zaczynającysięapostrofądongnuśnej”Jutrzenki.
42Określenientopikafuneralna”rozumiemjakozbiórtoposówskupionychwokółtematuumie‑
raniaiśmierci(zob.J.Abramowska:Toposiniektóremiejscawspólne…,s.12),niekoniecznie
wykorzystanychwutworachżałobnych.
