Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
gwiazdbaletutakichjakTamaraKarsawina,AnnaPawłowaczyWacławNiżyński,również
najlepsimalarzeikompozytorzy.Jegoinnowacyjnośćwynikałaprzedewszystkimzformuły
łączeniasztuk,nowoczesnejtematykibaletowejinowejmuzyki,komponowanejspecjalniedla
tegozespołu.WspółpracującyzBaletamiRosyjskimimalarzeprzyczynilisiędozmianysylwetki
tancerzaizrewolucjonizowalimyślenieoscenografiibaletowej.LéonBakstiNikołajRoerich
wprowadzilifolklorystycznykoloryt,NatalijaGonczarowa–wizjekonstruktywistyczne,aPicas-
so–kubizmiabstrakcję(Parada,choreogr.LeonidMiasin,1917).Codonowoczesnościsamej
choreografii,tonajwiększymosiągnięciem–azarazemklęskązespołuwowymczasie–była
premieraŚwiętawiosnyIgoraStrawińskiegozchoreografiąWacławaNiżyńskiego(1913).Balet
Strawińskiegołamałtanecznekody,wprowadzającdochoreografiiekspresjępierwotnejiprymi-
tywnejenergii.W1913NiżyńskipisałdoStrawińskiego:nLudziezobacząnoweiróżnekolory,
icałkiemróżnelinie,wszystkieinne,nieoczekiwaneipięknełKażdapozycjaniejestjużtylko
prostąpozycją,aleśrodkiemkanalizacjienergiipsychicznychifizycznych”32.
Byłatojednaznajgłośniejszychpremierbaletowychwhistoriitańca
33
,niestety–zasłynęłagłównie
zuwaginaotaczającąjąatmosferęskandalu.Zaledwiepoośmiuprzedstawieniach(pięciuwParyżu
itrzechwLondynieorazjednejpróbiekostiumowej)spektakl,którywymagał120prób
34
,zszedł
zafisza.NiżyńskiwkrótcepotemsięożeniłiDiagilewzerwałznimwspółpracę.Tancerzstworzył
jużtylkojednąchoreografię–DylaSowizdrzaławNowymJorku,któraprzeszłajednakbezecha.
Oburzeniepremierowejwidowniwywołałazarównomuzyka,łamiącawszelkiedotychczas
obowiązującewkompozycjikody,jakiawangardowytematbaletu,któryRoerich,obokStra-
wińskiegoautorlibretta,oparłnapogańskichwierzeniachiobrzędachRusi,pokazanychsurowo,
wręczokrutnie,anawetwsposóbobrażającysubtelnygustparyskiejburżuazji
35
.Zprzytłaczającą
krytykąspotkałasiętakżesamachoreografia,wktórejdokonałasiębyćmożenajwiększarewo-
lucja.WizjonerNiżyńskizrezygnowałzupełnieztechnikiklasycznej–choćprzekonaniekom-
pozytorabaletudonowejformyniebyłołatwe.WspółpracazaśzMarieRambertzaowocowała
oparciemchoreografiiprzedewszystkimnarytmie.Stopytancerzyzwróconebyłydośrodka,
kolanalekkougięte,ruchciężkiiniemalżebolesnywodbiorze.Tancerzeczęstotańczylibokiem
lubtyłemdowidza.Tocałkowiteodejścieodregułbaletowychodbiegałojednocześnieodtego,
codziałosiępozabaletemwrodzącymsiętańcumodernistycznym.
Tylkonielicznegronoówczesnychkrytykówpotrafiłorozpoznaćwielkośćtegodzieła–jed-
nymznichbyłJacquesRivière.DostrzegłonwŚwięciewiosnynbaletsocjologiczny”,pierwsze
chefd(œuvre,któremożnaprzeciwstawićimpresjonizmowiiwktórymchoreografiazrywarady-
kalniezpryncypiamitańcaklasycznego,tworzączupełnienowyjęzyk:
NowośćŚwiętawiosnyto[ł]powrótdociała,wysiłek,abyzbliżyćsięjaknajbardziej
dojegonaturalnychmechanizmów,słuchająctylkojegobezpośrednich,radykalnych,
etymologicznychwskazówek.[ł]Przełamującruch,redukującgodoprostegogestu,
Niżyńskiwprowadziłdotańcaekspresję36.
32S.Crémézi,Lasignaturedeladansecontemporaine,s.11.
33Więcejoroku1913ijegokontekstachkulturowychorazpremierzeŚwiętawiosnywpublikacjipokonferencyjnej:
„Świętowiosny”.Dwieperspektywy,red.M.Szoka,T.Majewski,Łódź2014.
34T.Wysocka,Wspomnienia,Warszawa1962,s.165.
35L.Erhardt,WstępdoProgramu„Świętawiosny”,Warszawa2011.Bardziejszczegółowyopiswieczorupremierowe-
gomożnaznaleźćm.in.wewspomnieniachżonyNiżyńskiego,Ramoli,zob.R.Niżyński,Nijinsky,Sufolk1960,
s.163–168.
36J.Rivière,LeSacreduPrintemps,nNouvellerevuefrançaise”1913,nr11,s.706–730.
ZłoTyWiekruchu
15
