Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Słowoimyśl
zkoleiokreślonajestprzezprawokojarzenia,któreżyjącemuwkulturzepoecie
każetworzyćciągiskojarzeń,opartychwłaśnienaasocjacjachdźwiękowychlub
znaczeniowych,wywołującychszeregobrazów.Poetyckamateriatwórcza,którą
stanowiąsłowa,jestciągleprzeistaczana,gdyżskojarzeniaiobrazycharakteryzu-
jenieustannyruchizmienność.Takaumiejętnośćprzeistaczanianarzędzipoetyc-
kichmożliwajestjedyniedziękiwykształceniu,któreoznaczapogrążenie,zado-
mowieniesięwkulturze.Tradycja,przeżyciakulturyuruchamiająwyobraźnię.
Dopierotakprzygotowanypoetajestwstaniewykorzystaćwpełnitenogromny
potencjał,jakizawierająwsobiedźwiękiznaczeniesłowa:nImwiększymędrzec,
tymwiększypoeta.[…]mądrośćiwykształceniesąwstaniewprowadzićwruch
narzędziapoetyckie.Niewolnonarażaćwyobraźninawypuszczeniezdechłych
much.Tomusząbyćpszczoły”3.
PrzywołanytuprzezPrzybylskiegomotywpszczółprzywodzinamyślobraz
starożytnejGrecji.Grecybylizafascynowanipszczołami1nadHelladąunosi-
łosiębrzęczeniepszczół,asmakiwonnośćmioduoznaczałydoskonałość.Tacu-
downakrainanietylkoposłużyłajakotematdlawieluutworów,alebyłateżmiej-
scem,gdzienarodziłasięiwyrosłakulturanazywanahellenizmem.Najejbazie
Mandelsztamstworzyłswoistysystem,któregozadaniembyłoodsłonięciestruk-
turyświadomości4.Poetautożsamiałświadomośćzmyśląwyrażonąwjęzyku,
dziękiczemuskupiłsięwłaśnienaproblemiekomunikacjijęzykowej5.Stądtrze-
magłównymielementamihellenizmudlaMandelsztamasąsłowo,imięisymbol.
Zichpomocąmożnaokreślićstrukturęnaszegopoznania,gdyżsposób,wjakipo-
3R.Przybylski:Uwagiopoezji…,s.9.
4WidaćtuwyraźnywpływfilozofiiBergsona,któregojużwewczesnejmłodościMandelsz-
tamuważnieczytał,iktóregoteoriesobieprzyswoił.WesejuOnaturzesłowapisał:nHellenizmto
systemwbergsonowskimznaczeniutegosłowa,rozpostartyprzezczłowiekawokółsamegosiebie,
jakwachlarzzjawiskuniezależnionychodczasuipodporządkowanychprzezjego«ja»wewnętrznej
więzi”.HellenizmstajesiędlaMandelsztamaprzedewszystkimmiłościądofilologii,przezcokaż-
dyznasstajesięfilologiem1miłośnikiemsłowa,gdyżesencjaczłowieczeństwajestukrytawar-
tykułowanejmowie.Wkontekściebergsonowskichkoncepcjitwierdził,iżpomiędzyczasemasys-
temem,diachroniąasynchroniązawieszonesąświadomośćczłowieka1filologaisłowa.Język,jak
każdysystem,jestnpoprzecznymcięciemczasu”,dziękiktóremuwszystkiemijającewczasiezjawi-
skamożnaująćwpewnezrozumiałecałościinadaćimjakiśsens.Słowanatomiastznajdująsięna
rozdrożuczasuisystemu,gdyżstanowiączęśćtegosystemu,azarazemżyjąwczasiedziejowym.
Każdesłowo,podobniejakWcielonyLogos,żyjejednocześniewczasieipozanim,awiersznale-
żyzarównododiachronii(literatury),jakidosynchronii(języka).Por.O.Mandelsztam:Słowo
ikultura.Tłum.ikomentarzeR.Przybylski.Warszawa1972,s.36;R.Przybylski:Wdzięczny
gośćBoga.EsejopoezjiOsipaMandelsztama.Paryż1980,s.35159;H.Bergson:Świadomość
iżycie.Tłum.I.Wojnar.W:I.Wojnar:Bergson.Warszawa1985,s.2761286.
5Problemjęzyka1nacozwracauwagęPrzybylski1byłdlaMandelsztamaczęściąchrześci-
jańskiejestetyki,gdyżpoetazawszepamiętałonajświętszejtajemnicychrześcijaństwa:wcieleniu
Logosu.ZtajemnicytejbowiemwypływanakaznaśladowaniaChrystusa,Boga,któryzacząłko-
munikowaćsięzludźmizapomocąmowy.Por.R.Przybylski:Wdzięcznygość…,s.35;O.Man-
delsztam:Słowoikultura…,s.188.
