Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MarianGolka
Nadmiariśmiećwkulturze
Metafora„śmieci”wodniesieniudokulturyjestwyjątkowoudanaiobiecująca–tymbardziejżemałoeksploatowana.Innasprawa,żeprzejścieodtejmetafory
dopróbystworzeniajakiejś„ontologiiśmieci”jestbardzotrudnezewzględunato,żeśmiecimogąobejmowaćbardzoróżnebyty:odstaregogarnkaporozbity
samochód,oddziełasztukipoideęreligijną,odżelbetowegogruzupoplikicyfrowe.Tutajuwagaskoncentrowanabędzienaszerokorozumianejkulturze
symbolicznej.
Artykułskładasięzdwóchczęści.Wpierwszejomówionezostałyprzejawynadmiaruwytworówkulturowych–wtymgłównienadmiaruinformacji.
Wdrugiejuwagaskoncentrowanajestnaróżnychformachśmieciwkulturze,aprzedewszystkimichlosach.Tutajtakżepojawiasiępróbaodpowiedzi
napytaniedotyczącetego,jakiesąprawdopodobneskutkiobecnościkulturowegośmiecia.
Ijeszczejednauwaga:przygotowująctenartykuł,miałempoczucieambiwalencjiwobecpodjętegotematuiproblemów,któreznimsięwiążą.
Taambiwalencjawahałasięodsprzeciwudoakceptacji,oddezaprobatywobecnadmiarudopogodzeniasięzjegoistnieniem.Dalszywywódtylkoczęściowo
ztejambiwalencjizdajesprawę,bonietobyłojegocelem.
Czymjestnadmiarwkulturze,wczymsięobjawiaiodkiedytrwa?
JużGeorgSimmelwesejuKryzyskulturyz1916rokupisał,żeczłowieknowoczesnyodczuwa„jakbypoczucieprzytłoczeniaprzeztewszystkieelementy
kultury,gdyżniemożeonichpoprostuzasymilować”[4].Jednocześnieniemożeichodrzucić,gdyżwjakiśsposóbprzynależąonedosferyjegożycia.Zdaje
się,żeautorjużwtedydotknąłistotyproblemu.
Niebyłtogłosodosobniony.Mniejwięcejdziesięćlatpóźniej,bow1925roku,GuglielmoFerreronapisałesejCudnadmiaru,gdzieniecoinaczejujmuje
problem.Otóżautorpodkreśla,iżdziewiętnastowiecznyrozwójprzemysłudoprowadziłdoniespotykanegowcześniejnadmiaruwszelkichdóbr.Aczymwedług
niegojestnadmiar?„Jestmożnościąposiadaniawięcej,niżwynosząpotrzebyipragnienia,jeststanem,wktórymnieodczuwasięnigdyudręki,wywołanejtym,
żejakieśpragnienieniejestzaspokojone”[5].SłuszniejednakdalejFerrerozastanawiasię,czymożliwejestodczuwaniejakiegokolwieknadmiaru,wsytuacji
gdypotrzebymnożąsięszybciejniżeliilośćdóbr,którymidysponujespołeczeństwo.Wefekcienieustannegowzrostupotrzeb,pragnieńipożądańpoczucia
nadmiarunieosiągasięnigdy,a„choroby”tejniedasięuleczyć.Pomijającfakt,żeautorbyłjednymzmniejznanychprekursorówdyskursudotyczącego
konsumpcjonizmu,zauważmytylko,żeFerrerosugerujeistnieniesytuacji,wktórejmamynadmiar,ajednocześniegoniemamy.
PozostańmyjeszczeprzezchwilęweWłoszech–tyleżewlatachsześćdziesiątychXXwieku:„Potrzebujemyjakiejśczystości.Jesteśmyprzytłoczeni
obrazamiisłowami,dźwiękami,któreniemiałyprawazaistnieć.Przychodzązpustkiitamodchodzą”–mówijedenzbohaterówfilmuFedericoFelliniego
Osiemi½z1963roku.Pominąwszyfakt,iżsłowatebyłybymożebardziejnamiejscuwSłodkimżyciuFelliniego,toprzecieżzwracająoneuwagęnato,
cowtymartykulejestpierwszoplanowe–czylinadmiarwytworówkulturysymbolicznej.
Wszystkietewypowiedziwydająsięciekawąinspiracjądodalszychrefleksji,choćjanusoweobliczeistnieniaversusnieistnienianadmiaruniejestłatwe
dookreślenia.Naszczęściecorazczęściejbadaczezwracająuwagęnaróżneaspekty„kulturynadmiaru”,awtymnaprzyczynyistnienianadmiaru,jego
konsekwencje,brakumiejętnościselekcjiorazstrategieadaptacjidonadmiaru[6].
Jednotrzebanapoczątkuprzyjąć:otóżnależyuznać,żenadmiarjestpośredniowytworemnowoczesności,abezpośredniowytworemkapitalizmu,
rozwiniętegoprzemysłu,kreatywności,technikiorazemancypacjispołecznej,któramiędzyinnymidomagasięcorazlepszegozaspokajaniapotrzeb.Dobrzetemu
wszystkiemusłużynaszapróżnośćorazmechanizmyrynkowe.Ijeszczejedno:wzasadzieprzejawiasięontylkowcywilizacjizachodniej.Cywilizacja
taprzyniosławostatnichdwóchstuleciachniespotykanąwcześniejoraznieprzejawiającąsięwtakiejskalinigdzieindziejnadprodukcjęwszelkichdóbr:towarów,
idei,wytworówsztukiiliteratury.Atakżeludzi,gdyżokrestencechowałsięrównieżimponującymwzrostemdemograficznym.Oczywiściehistoriaigeografia
gospodarcza,atakżehistoriaigeografiakulturyorazobyczajupokazałybyjakieśniewielkiewysepkinadmiaruwwybranychstanach,klasachczykategoriach
społecznychrównieżwodległejprzeszłościorazwinnychcywilizacjach.Ichistnienieniezmieniajednakogólnegostanurzeczy,amianowicietego,
żedobrodziejstwaiudrękinadmiarusądziećmi(choćmożelepiejbyłobypowiedzieć–pasierbami)zachodniejnowoczesności.Itylkoniejasnejest,czyjej
późna,rozwiniętapostaćstałasięjedyniesceną,naktórejproblemyzwiązaneznadmiaremwyraźniejsięzarysowały,czyteżsceną,zktórejsłyszymygłośne,
choćłabędziejegośpiewy.
Wjakimśsensieracjęmielicidawniteoretycy(np.MieczysławPorębski),którzytwierdzili,żewytworykulturymożnasprowadzićdopewnychjednostek
informacji.Digitalizacjasprawiła,żetoteoretyczneprzypuszczeniestałosięfaktempowszechnym:dziświększośćbędącychwobieguwytworówkultury
–kompozycji,obrazów,fotografii,tekstów–mapostaćcyfrowąijestjaknajbardziejprzeliczalnanajednostkiinformacji.
Odinformacji,którakiedyśbyłaswoistym„dobremrzadkim”,przeszliśmydozalewuinformacjiiwefekciedo„przeciążeniainformacyjnego”.Większa
częśćludzkichdziejówprawdopodobnieprzejawiałarównowagępomiędzyliczbąinformacjioferowanychipożądanych–możezsubiektywnympoczuciem
niedostatkutychdrugich.Przypuszczalnieodostatnichpięćdziesięciulat(ajeszczebardziejodostatnichdwudziestulat)grozinamprzedawkowanieinformacji
zeskutkami,którychniesposóbwtymmomenciedokładnierozpoznać.Choćniktniejestwstanietegodokładnieobliczyć,toszacujesię,żepodobno
odpoczątkuistnienialudzkoścido2003rokuwyprodukowanopięćeksabajtówinformacji;obecnieprodukujemytylewciągudwóchdni,atempotonieustannie
przyspiesza[7].
Czymjestzalewinformacji?[8]Zjawiskotomożnaopatrzyćwielomaepitetami,takimijak:szum,bełkot,chaos,szarańcza,otchłań,krachczywłaśniezalew.
Trzymajmysiętegoostatniegookreślenia.
Wieluautorówwyrażałoniepokójwobectegozalewu.NaprzykładNeilPostmantwierdzi,żejesttoswoistapostaćAIDS(Anti-InformationDeficiency
Syndrome)–czylipoprostubrakuodpornościnainformacjęwskutekchaosuinformacyjnego,którysprawia,żeniewiadomo,jakiemucelowikonkretne
informacjemająsłużyć,jakiejestichprzeznaczenie,funkcjeitd.[9]Wskutekowegozalewuinformacjazamiastpomagać,stajesięszkodliwa,anawetzabójcza.
ThomasHyllandEriksenjakogłównątezęswejksiążkipostawiłsłusznetwierdzenie,że„niepowstrzymanyimasowyzalewinformacjiwnaszychczasach
zaczynawypełniaćwszystkielukiiwolneprzestrzenie,cowkonsekwencjidoprowadzićmożedotego,żewszystkostaniesięhisterycznąseriąprzesyconych
aktualnościąchwil,pozbawionych»przed«i»po«oraz»tu«i»tam«”[10].Wefekcieprzytakimzalewieinformacji,przygigantycznymichnadmiarze,przy
„zgiełku”,którypowodują,tym,czegozaczynanambrakować,jestspokój,powolność,odprężenie,cisza.Nadto,dodajeautor,przytakimponujących
możliwościachwyboruidostępnościinformacjimamydoczynieniawistociezniezwykłymograniczeniemwolności,wynikającymzprzymusuodbioru
kolejnych,ijeszczekolejnych,inastępnychinformacji–itakbezustanku.
Problememjestnietylkonadmiarinformacji,aleteżbrakkontekstudlaichwyboru,porównania,oceny:„zalewającenasnieustanniepotokiwykluczających
sięwzajemnieinformacjiprzekazująnamjednąspójnąwiadomość:niewierzswoimdoświadczeniomiswojejpercepcji,zamiasttegowsłuchajsięwNowość.
Aleto,coNowe,bardzoszybkojestzastępowaneJeszczeNowszym”[11].Oczywiścieodbiorcyjakośsobieradząwtymzalewiedziękiwytworzonej
irozpowszechnianejłatwościabsorbowaniadużychilościinformacjipołączonejzintuicyjnymrozumieniem,awłaściwieodczuwaniemorazrozróżnianiemtego,
cowdanymmomencieiwdanejsytuacjijestistotne,araczejprzydatneiskuteczne.Tylkowczymskuteczne?Wcodziennymfunkcjonowaniu?Wewłasnym
rozwoju?Wpoczuciuprzynależności?Niebardzowiemy,jakodpowiedziećnatepytania.
Zalewinformacjitowarzyszynamwszędzie:podczasdojazdudopracyczyszkoły,wsamejpracyczyszkole,wwypoczynkupopracyczyszkole,jakteż
obokpracyiszkoły–wszędzieczyhająnaczłowiekażyjącegowcywilizacjiwspółczesnejniezliczonebodźce.Radio,telewizja,stertyczasopism,telefon,
internet,wszelkieformyreklamyzewnętrznej,aoprócztegobezpośredniekontaktyzludźmiprzynoszątyleinformacji,żeichselekcjawymagaalboniezwykłego
treningu,albowyjątkowejodporności,któramusiłączyćsięzdużączujnością,ajednocześniepewnądoząbezmyślnościwzetknięciuztysiącamidoznań.Inie
zawszepomagawtymtakzwanapercepcjarozproszona,czyliumiejętnośćjednoczesnegoodbioruwieluwrażeń–oczymzachwilę.Wszakczęściejstosujemy
pewneoszukańczeczyraczejochronnetaktyki,doktórychzaliczyćmożemycośwrodzajuswoistego„surfingu”(czylibezmyślneiraczejmałouzasadnione
wkonkretnymprzypadkuzatrzymywaniesięnaniektórychbodźcachzjednoczesnymprzymykaniemuwaginainne).Takwięc„informacjapienisięiprzelewa
