Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
18
podziemięidopieropowygranejgratulowalimusukcesu,takjakSpartanieAteńczykom
pobitwiepodMaratonem.Innysłynnyproces,októrympisałEunapios(VS484–485),
dowodzi,żeniechodziłooto,iżLibaniosniemógłprzemawiaćwswojejsprawieidlatego
mieligoreprezentowaćowisynegoroi.KiedymianowiciewAtenachpobilisięstronnicy
sofistyApsinesazLakedaimonuiIulianosazKappadocji,procestoczyłsięprzedrzymskim
namiestnikiem.NarozprawędobrowolnieprzyszedłnieuczestniczącywbójceApsines,
który–jakoznamienitymówca–chciałwystąpićzmowąoskarżycielską.Namiestnik
jednakzabroniłmu,powołującsięnapraworzymskieipoleciłmówićprzywódcystron-
nikówApsinesa,niejakiemuTemistoklesowi.Tenbyłzaskoczony,ponieważ–takjak
wszyscyinni–liczyłnapojedynekIulianosazApsinesem,dlategonieumiałwykrztusić
anisłowa.WtedyIulianoszaproponował,abygłoszabrał,równieżzatrzymany,jegodawny
studentizwolennikProairesios.Wygłosiłontakwspaniałąmowę,żenamiestnikprzyznał
racjęstudentomIulianosa.Wydarzenietopokazuje,żeretorzyisofiści,niezaśzawodowi
prawnicy,samimoglibronićsięprzedsądeminiemusielizatrudniaćfachowychznawców
prawa,którychnieuwzględniamywnaszymzestawieniu.
WIVw.zróżnychprzyczyn(ichwyjaśnienietotematnaodrębnestudium)nasiliło
sięzjawiskoprofesjonalizacjimówcówsądowych.Wieluretorówodczuwałobrakwiedzy
technicznej,którądająszkołyprawnicze.PrzykłademjesttuuczeńLibaniosa,niejaki
Apringios,któryoddłuższegojużczasudziałałjakomówcasądowy,kiedynagleposta-
nowiłrozpocząćstudiaprawniczewBerytos.Miałwtedyok.40–50lat,stądLibanios–
świadomwyjątkowościsytuacji–porównałgodoSokratesa,któryzacząłsięuczyćmuzyki
wpodeszłymwieku.Dobrzeilustrujetoproblemyretorów,którzypoukończeniuszkoły
podejmowalipracęadwokata,szybkookazywałosięjednak,żemająlukiwwiedzyściśle
prawniczej.StądpomysłApringiosa,abystudiowaćprawo,dziękiczemumógłbyćlepszym
mówcąsądowym.Dotejporywiększościwystarczałtylkotalentiprzypadkiprawnećwi-
czonewszkołachretorycznych.
Sytuacjazmieniasięwsposóbzasadniczywpóźnymantyku.PoczynającodIVw.,
wrazzrozrostembiurokracjiwewschodnimcesarstwierzymskimwpraktycedochodzi
dopowstanianowej,licznejwarstwyurzędnikówzatrudnionychwadministracji.Osoby
teposiadająwykształceniezarównoretoryczne,jakiprawnicze.Nicdziwnego,żewtym
okresiebujnierozwijająsięszkołyprawnicze,naczelezesłynnąuczelniąwBerytos,która
istniejejużconajmniejodIIIw.,alejejnajwiększyrozkwitprzypadanaVw.Wkonse-
kwencjidochodzidonieznanejdotądspecjalizacjiwarstwybiurokratycznej.Cowięcej
icodlaautorówniniejszegostudiumnajważniejsze,znacznaczęśćowychurzędnikówbywa
nazywananretorami”.Terminówużywanyjestprzedewszystkimnaokreślenieobrońców
sądowychistanowisynonimsłówgreckich:scholastikos,synegoros,dikegoros(taksąnazy-
waninp.Zenon,Agathias,HefaistosczyEuangelos)orazłacińskich:patronus,advocatus,
causidicus.DlaProkopiosazCezareiiAgathiasa(VIw.)słowonretor”toterminoznacza-
jącyjednoznacznieprawnika–obrońcęsądowego.
PonadtoodVw.istniałakontroladostępudozawoduprawnika,czegoefektem
byłom.in.ustalaniezgóryodpowiedniejliczbyretorów,którzymoglidziałaćwokre-
ślonymsądzie.Służyłytemunlisty”czynkatalogiretorów”:konkretnyprawnikmógł
występowaćtylkowtymsądzie,gdziezostałzarejestrowany.StopnioworestrykcjetewV
iVIw.jeszczebardziejsięzaostrzają.IoannesLydos(DemagistratibusII8,3)wspomi-
naospecjalnejprocedurzewybieraniaretorów,którzymogąbraćudziałwprocesach
karnych.Agathias(V6,26)piszeoniejakimZenonie,człowiekuznanymnadworzece-
sarskim,któregowłączonodonkataloguretorów”.NotabeneAgathiastakżejestnazwa-
nyprzezIoannesazEpifanei(fr.1)retoremwpisanymdonkataloguretorów”(toi;śV
ΒUζlVttῳῥńtolσLκltlXEYέVtLδLlulVῶ;).SamAgathiaszaśmówiosobie:nzawodowo
zajmujęsięrzymskimiprawamiirozprawamiwtrybunałachsądowych”(tέχVηδśtd
