Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kontekstfilozoficzno-teologicznydyskusji
41
domościąkoniecznościautonomicznegodokonywaniawyborówmoralnych,
niezależnieodjakichkolwiekczynnikówzewnętrznych,alerównieżodnosi
nasdoowegonwewnętrznegosędziego”107.
TakpodkreślanaprzezKantaautonomiapodmiotumoralnegoisumie-
niapolegananiezależnościodjakichkolwiekzewnętrznychczynników,ze-
wnętrznychpraw,zewnętrznychcelów.Człowiekjestauto-nomiczny(tzn.
samdlasiebiejestprawodawcą)iauto-teleologiczny(samdlasiebiewyzna-
czacele).Wnaturęosobyludzkiejwpisanezostałoto,coabsolutne,takjak
wnczystąmoralność”wpisanazostałakoniecznośćnczystejwolności”108.
Jednakżesumieniejesttakżeświadomościąjakiegośwewnętrznegosę-
dziego109.trybunałsumieniajestnietylkonrozprawączłowiekazsamym
sobą”,leczjestprowadzonynawyraźnyrozkazkogośinnego,innejosoby.
Tenwewnętrznysędziajestwszechwładnyisankcjonujący,azatem-twier-
dziKant-odnosinasdoTego,którysamjestWszechwładnyiSankcjonujący,
azatemdoBoga.Świadomośćnaturytegowewnętrznegotrybunałupowin-
nanapełniaćnastrwogąiszacunkiem.Wtensposób,mimożezdaniemmy-
ślicielazKrólewcaniemożnawyprowadzićpojęciasumieniazfaktuistnienia
Boga,możemyuczynićcośodwrotnego:wyprowadzićistnienieBogazobec-
negownassumienia,itoobecnegonietylkowludziachwierzącychwBoga,
alewewszystkichosobach.Wtensposóbsumieniestajesięswoistąprolego-
menąreligii.ByćmożedotejkoncepcjinawiązałNewmanpodającswójargu-
mentzsumieniazaistnieniemBoga-aleotymwkolejnymrozdziale.
WdrugiejprzytoczonejprzeznasKantowskiejdefinicjisumieniajawisię
onojakowładzasądzeniaoceniającasiebie.Wydajesię,żeKantmatuna
myśliswoistynmetarozum”,władzęoceniającąpoprawnośćprocesurozu-
mowania,zgodnośćformy(nietreści)dokonanegoosąduzprawidłamiro-
zumowania.Byłobytozatemsumienieraczejepistemologiczneniżmoralne
-amoralneotyle,żedotyczyjedynierozumupraktycznego,czylioperujące-
gowobszarzemoralnościorazwydającegosądwedługkryteriównstarannie-
niestarannie”,nsprawiedliwy-niesprawiedliwy”,któremożnazaliczyćdokry-
teriówmoralnych.Dodatkowotadefinicjawzmacniajeszczeautonomiczny
charaktersumienia,którejestsamodlasiebienormąiniepotrzebujeżadnego
nkierownika”,jestsamowystarczające110.
Wedługtrzeciejdefinicji,sumieniejestpraktycznymrozumemoceniają-
cympodmiotwświetlenormmoralnych.DefinicjazMetafizycznychpodstaw
naukiocnociejestotyleciekawa,żeczęściowopotwierdzacechysumienia
wymienionejużwpoprzednichdefinicjachlubjerozwija,aletakżewniektó-
107Zob.A.Bobko,Sumieniewświeciewolności,czyliopotrzebiewewnętrznegorygoru,
dz.cyt.,s.72;G.Lubowiecka,Sumieniejakopoświadczenie,dz.cyt.,s.152.
108Zob.Z.Stawrowski,Prawonaturalneaładpolityczny,Kraków-Warszawa2006,s.223;
K.Wojtyła,Osobaiczyn,dz.cyt.,s.161.
109Zob.I.Kant,Metafizycznepodstawynaukiocnocie,dz.cyt.,s.111-112;A.Schopen-
hauer,Opodstawiemoralności,tłum.Z.Bassakówna,Kraków2005,s.62-64;C.Hollis,
Newmanaświatwspółczesny,tłum.T.Mieszkowski,Warszawa1970,s.23;69-70.
110Zob.I.Kant,Religiawobrębiesamegorozumu,dz.cyt.,s.223;M.Hintz,Sumienie,
art.cyt.,s.157.
