Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
RozdziałI
oceniasamsiebie-czyrzeczywiściezwszelkąstarannościądokonałowejocenyczy-
nów(czysąonesprawiedliwealboniesprawiedliwe)-ibierzeczłowiekazaświadka(za
lubprzeciwsobie),żetaksiędziałolubniedziało103.
IwreszciewMetafizycznychpodstawachnaukiocnociepodajedefinicję
brzmiącą:
sumieniejestpraktycznymrozumem,któryzakażdymrazem,gdyznajdziemysię
wzasięgupewnejnormy,stawianamprzedoczymaobowiązek,abyśmywydaliwsto-
sunkudosiebiewyrokuniewinniającyalboskazujący.Takwięcnieodnosisięonodo
przedmiotu,ajedyniedopodmiotu(abyprzezswójaktpobudzićwnimuczuciemo-
ralne);jestzatemnieuniknionymfaktem,aniepowinnościąiobowiązkiem.Toteżgdy
mówimy,żepewienczłowiekniemasumienia,mamyprzeztonamyśli,żenierobion
sobieniczjegowyroku104.
TakwięcdlaKantasumieniejestobowiązkowąświadomością,samooce-
niającąmoralnąwładząsądzeniaoraznieuniknionympraktycznymrozu-
memoceniającympodmiotwświetlenormmoralnych.Postarajmysięzrozu-
mieć,cokażdaztychdefinicjioznacza.
Awięcpopierwsze,sumieniejestświadomościąmającącharakterobo-
wiązku.Powyższadefinicjajestniezwyklezłożona,szczególniegdyczytamy
jąjakokomplementarnązesłowamizapisanymiwinnymmiejscuMetafizycz-
nejpodstawy:
Świadomośćwewnętrznegotrybunałuwczłowieku(trybunału,nprzedktórymjego
myśliwzajemnieoskarżająsięiusprawiedliwiają”)tosumienie.Każdyczłowiekpo-
siadasumienieiczujesięobserwowanyprzezwewnętrznegosędziego,którymugro-
ziiwogólebudziwnimrespekt(szacunekpołączonyztrwogą).Tawładza,którastoi
wnimnastrażyobowiązującychnorm,niejestczymś,coonsam(zwłasnegowyboru)
wytwarza,lecznależydojegoistoty.[...]Może[człowiek]conajwyżej,wswojejskraj-
nejniegodziwości,doprowadzićdotego,żeniebędziesięjużtymgłosemprzejmował;
niemożejednaksprawić,abygoniesłyszał105.
Obydwateksty,podkreślającfundamentsumienia,jakimjestświado-
mość,akcentujązarazemfakt,iżjestsumieniezarównoobowiązkowąświa-
domością,jakiświadomościąobowiązku,alerównież,żejesttoświadomość
autonomicznaizarazemodnoszącanasdoczegośobiektywnego.Jestobo-
wiązkowąświadomością,tzn.czymśnieuniknionym,niezniszczalnym,bez-
warunkowym,koniecznym,bydanyczynmiałwartośćmoralną;alerów-
nocześniesumieniejestświadomościąobowiązku,leczniewtymsensie,by
wprostwskazywało,conależywdanejsytuacjiwykonać,leczraczejświa-
domością,iżczłowiek-jakopodmiotmoralny-musiwewłaściwysposób
działaćwmomenciestawiającymgoprzedwyborem106.Sumieniejestświa-
103Tamże,s.224.
104I.Kant,Metafizycznepodstawynaukiocnocie,tłum.W.Galewicz,Kęty2005,s.69.
105Tamże,s.110-111.
106Zob.J.G.Fichte,ScienceofEthics.AsBasedontheScienceofKnowledge,tłum.A.E.
Kroeger,London1897,s.183;M.Warnock,Egzystencjalizm,dz.cyt.,s.12.
