Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
RozdziałI
rychpunktachjestznimisprzeczna.Itak,Kantwniejstwierdza,żesumie-
nierzeczywiściemazaprzedmiotswojegosądupodmiotdziałający,niezaś
przedmiotdziałania;ponadtojestnieuniknionyinieusuwalny.Jednakże-jak
samKantpisze-niejestsumienienpowinnościąiobowiązkiem”,lecznnie-
uniknionymfaktem”.Wydajesię,żewtensposóbprzenosionjednaknaturę
sumieniazsamejapriorycznejstrukturymoralnościdobliżejnieokreślonej
obiektywnejnaturypodmiotumoralnego.Jesttojedyniepewnaintuicja,któ-
rawymagałabydalszegozbadania.
Niemniejzdefiniowaniesumieniajakowładzysądzeniairozumuprak-
tycznegopozwalaKantowinawyciągnięcieciekawychwniosków111-częścio-
wozgodnychzjegopoprzednikamiwracjonalistycznymnurcieujmowania
sumienia.Itak:sumieniejestnieusuwalneiniezależneodnaszegochcenia
czyuczuć,niemożesiępowieśćżadnapróbazagłuszeniasądusumieniaczy
uspokojeniaizracjonalizowaniawyrzutów,którenamczyni.Ponadtosumie-
niewgKantamatrojakicharakter:1)przestrzegaczłowiekaprzedpowzię-
ciemniewłaściwejdecyzji(owosumienieprzestrzegające-praemonens-nie
możebyćzbytdrobiazgowe,pedantyczne,leczniemożerównieżbyćzbytsze-
rokie,swobodne);2)popopełnieniuczynusumieniestajesięrównocześnie
oskarżycielemiobrońcą,awreszcie3)wydajeprawomocnyiostatecznywer-
dykt,potępiającylubuniewinniający.Schopenhauerzkolei-ciekawie,lecz
zdajesięniedokońcapoprawnie-interpretujeKantowskąrelacjęsumienia
dorozumupraktycznegoiimperatywukategorycznegojakoczasowozwiąza-
nązczynem:imperatywbezpośredniopoprzedzaaktmoralny,sumieniena-
stępujezaśponimjakooskarżycielbądźobrońca-wcześniejmożefunkcjo-
nowaćjedyniejakoswoistaanamneza(wiążetozetymologiąsłowaGewissen:
gewissznaczynpewny”).Wkażdymrazie,bliskiejesttochociażbydomini-
kańskiejszkolemyśleniaosumieniu.
Ztrzeciądefinicjąwiążąsięponadtodwaaspekty.Popierwsze,Kant
stwierdza,iżsumieniepobudzauczuciemoralne.Zinnegofragmentudzieł
Kantawynika112,iżzarównosumienie,jakiuczuciemoralne(obokmiłości
111Zob.I.Kant,Krytykapraktycznegorozumu,dz.cyt.,s.104;112-113;A.Schopenhau-
er,Opodstawiemoralności,dz.cyt.,s.61-62.
112nIstniejąmoralnewłasnościodznaczającesiętym,żegdysięichnieposiada,niemoż-
narównieżmiećobowiązkuwejściawichposiadanie.Sąnimiuczuciemoralne,sumie-
nie,miłośćbliźniegoiszacunekdlasiebiesamego(poważaniesamegosiebie).Posiadanie
tychwłasnościniemożebyćprzedmiotemzobowiązania,ponieważstanowiąonepodsta-
węmoralnościjakosubiektywnewarunkipodatnościnawpływwywieranyprzezpoję-
cieobowiązku,aniejakoobiektywnewarunkisamejmoralności.Wszystkieoneposiadają
charakterestetycznyistanowiąuprzednie,lecznaturalnepredyspozycjeumysłu(praedi-
spositio)dotego,abybyćpobudzanymprzezpojęciaobowiązku.Sątopredyspozycje,któ-
rychposiadanianiemożnauważaćzaobowiązek,leczktórekażdyczłowiekposiadaidzię-
kiktórymmożebyćdoczegokolwiekzobowiązany.[...]sumienieniejestczymś,comożna
byzdobyć,iniemamyobowiązkuwystaraćsięonie,leczkażdyczłowiek,jakoistotamoral-
na,jużznatury(unsprünglich)posiadajewsobie”.-I.Kant,Metafizycznepodstawynauki
ocnocie,dz.cyt.,s.67-69;zob.W.Szewczuk,Sumienie,dz.cyt.,s.39.Wartozauważyć,że
wtymfragmencieKantzdajesiędokonywaćestetyzacjisumienia.Jesttojednaktekstnie
mającyżadnejparaleliuKanta.
