Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Oreligiipoczciwychludzi–historiaksiążkiijejinterpretacji
okazuje,autoromawianegotekstuzflPrzegląduLwowskiego”byłkolejnympolskim
historykiem,którydałsięuwieśćdeinerowił
BezkrytycznezaufaniedodeinerazdumiewawprzypadkuZałęskiego,ponie-
ważwkontekściebadańnadhistoriąjezuitówsamprzyznał–cocytowałemjuż
wyżej–iżdeinerowiwypominano,fljakdaleceminąłsięzprawdą,jakojednych
dokumentachzupełnieprzemilczał,odrugichzdałniedokładnąsprawę,ainne
jeszczeniecałkiemrzetelnieprzedstawił”139.
Problememwtymprzypadkuniejestkwestiatakichczyinnychsympatiibądź
antypatii,leczpisanienieprawdyinaginaniefaktówdowłasnychteorii.To,żepi-
jarzy–podobniejakjezuici–mieliswoichkrytykówjużwXVIIIw.,iżekrytycy
owimieliswoichnastępcówwXIXw.,nieulegawątpliwości–Załęskimógłsię
powołaćchoćbynakrytycznewobecpijarówświadectwoosiemnastowiecznego
pamiętnikarzaJędrzejaKitowicza.Natomiastzaproponowanaprzezniegocało-
ściowainterpretacja,pomimopojednawczychtonów,naktóresięzdobył,opisując
okolicznościśmierciipogrzebuStanisławaKonarskiego,byłajawniestronnicza140.
AnonimowytekstZałęskiegodoczekałsięrównieżanonimowejodpowiedzipole-
micznejwflGazecieNarodowej”
.RedaktorzyzarzuciliautorowiPoglądunastosunki
religijno-obyczajowezaczasówStanisławaAugusta,iżreprezentujeflultramontań-
sko-konserwatywne”stronnictwo,któreflprzekształcahistorięwedługwidoków
iinteresówpartyjnych”orazflsystematycznieoczernialudzi,którzynienależądo
tegoobozu”
.Polemikapochodziłaodkapłana,podpisanegoinicjałamiflT.C.”–jaksię
późniejokazało,byłtopijar,ks.TadeuszChromecki(1836-1871).Stwierdziłon,iż
Międzyprzyczynamistrasznejniemoralności,jakamiałazaczasówStanisławaAugustawPol-
scepanować,stawiaautornapierwszymniemalplaniepijarów,ichprowincjałaireformatora
naukwPolsce,ks.StanisławaKonarskiego,anastępnieszkołypijarskie.Autornagromadził
tylepotwornychzarzutów,tylehańbiącychpotwarzy,żektonieznabliżejpijarów,mógłby
rzeczywiścienanichwyrokpotępieniabezwarunkowowydać.Konarskizostałogłoszony
przezautoraherezjarchą!Nienowytozarzutczynionynieśmiertelnemumężowi,aleteż
iniejednokrotniegozbijano,tylkowidać,żeautorartykułunieczytałzbijaniaidlategotak
stronniczosądzi.AutoropieraswezdanienaKs.deinerze,atenopierałsięjedynienarela-
cjachKs.Durini,ówczesnegonuncjuszaStolicytejwWarszawie.Nicdziwnego,żenuncjusz
nieumiejącypopolskudałsięwbłądwprowadzićosobistymalbopolitycznymnieprzyjacio-
łomKonarskiego.PotępiaondoraźniedziełoOreligiipoczciwychludzi,któregorozumiesię
jakopisanegopopolskuczytaćniemógł.Możemuzdanieoniemdalistronnicytychzasad,
jakiemisięówczesnaszlachtajeszczerządziła;taszlachta,którazinnegodziełaKonarskiego,
Oskutecznymradsposobie,robiłapubliczneauto-da-fe,asamegoautorachciałaroznieśćna
szablach,jakonieprzyjacielapalladiumświętejwolnościszlacheckiej,liberumveto141.
53
139S.Załęski,HistoriakasatyzakonujezuitówijegozachowanienaBiałejRusi,s.37-38.
140
[S.Załęski],Poglądnastosunkireligijno-obyczajowezaczasówStanisławaAugusta,z.2
z15stycznia1875,s.84,85-86.
141T.C.[TadeuszChromecki],flGazetaNarodowa”
,R.XIV:1875,nr24z30stycznia,s.1.
AdamMickiewiczUniversityPress©2023
