Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.1.Celebadawczeipodstawowezałożeniateoretycznepracy
stopieńprzewidywania,jakimożliwośćpodjęciazachowaniaalternatywnego
przezkażdegoznich.
I.1.6.Metodacelowajakosposóbustaleniawpływu
poszczególnychczynnikównastopieńwiny
Należywtymmiejscuodróżnićwyjaśnianieprzyczynoweodwyjaśniania
teleologicznego83.Pierwszeokreślastosunekczęścidoczęścilubcałoścido
całości,zaśdrugie-stosunekczęścidocałości.Pierwszezachodzipomiędzy
zjawiskamiwukładachotwartych,drugiezaśpomiędzyzjawiskami
wukładachzamkniętychipoleganawzajemnympowiązaniuczęściwhar-
monijniedziałającą,zrównoważonącałość84.Wwyjaśnianiuprzyczynowym
rozpatrujemyzawszebezpośrednilubwkażdymrazienajbliższyskutek
pewnejprzyczyny,tymczasemwwyjaśnianiucelowymchodziojejskutek
ostateczny,najbardziejoddalony85.Przywyjaśnianiucelowymbierzemy
poduwagęzarównoprzyczynęzdarzenia,jakipotrzebęcałegoukładu.Przy
takimzwiązkusamaprzyczynaniedeterminujeskutkuiniemożegowyjaśnić
dostatecznie.Dopierogdyzestawimyzesobądwaczłony,tj.przyczynę
ipotrzebęukładu,czylitakąjegowłaściwość,którąnazwiemydążeniemdo
jegoutrzymania,zachowaniaczyniezmieniania,trzeciczłon-skutek-
83Metodacelowajesttylkojednązmetodwyjaśnianiazjawisk.Obokniejnależywyróżnićmetodę
funkcjonalną,klasyfikacyjnąiprzyczynową.Wyjaśnieniemjestsprowadzeniefaktunieznanego
doznanegopoprzezstwierdzeniezwiązkukoniecznegopomiędzyfaktaminieznanymiznanym.
Tylkowówczas,gdytakizwiązekistnieje,możnamówićonaukowymwyjaśnieniu.Faktnieznany
musizkoniecznościwynikaćzfaktuznanegoiwtedydopieromożemygouważaćzanaukowo
wyjaśniony.Wyjaśnianiefunkcjonalnepoleganasprowadzeniuwyjaśnianegoprzedmiotudo
jegoroli,którąodgrywawokreślonymsystemie,dojegownimfunkcji,jednakżeniepozwala
naustalenieistotnościtejfunkcjidlacałegosystemu.Wyjaśnienieklasyfikacyjnepolegana
sprowadzeniuwyjaśnianegoprzedmiotudoogólnegopojęciagatunkulubrodzajuiopartejest
nazwiązkuinherencji.Wyjaśnienieprzyczynowepoleganasprowadzeniuwyjaśnianegoprzed-
miotudopewnejogólnejzasadyprzyczynowejpoprzezpodaniejegoprzyczyny.Podkreślićna-
leży,żesamowskazanieszczegółowegozjawiskajakoprzyczynypewnegoskutkuniestanowi
jeszczewyjaśnienia,jeżelizezjawiskiemtymniełączymyzasadyogólnej,zktórejdanyskutek
zkoniecznościwynika.Stądwyjaśnienieprzyczynoweokreślasięjakosprowadzenieszczegółu
doogólnejzasady,doogólnegoprawa-por.W.Biegański,Metodykateleologii,Spraw.Tow.
Nauk.Warsz.1910,rokIII,nr9,s.220.
84W.Biegański,Metodyka...,s.202;por.takżeI.Bogucka,Funkcjeprawa.Analizapojęcia,Kraków
2000,s.37-38.
85W.Biegański,Metodyka...,s.202.
49