Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
MichałGłowiński
III
Dominacjaform,zbliżającychsięzwłaszczawpiśmiennictwiepowsta-
jącymwpierwszychdziesięcioleciachpotym,cosięstało,dowypowiedzi
dokumentarnych,nasuwaróżnorakąproblematykęiwżadensposóbnie
kwestionujeaniliteratury,aniliterackości.Niebyłochybazresztątakich
wypadków,choćbynajstraszniejszychinajbardziejwswychprzebiegach
nieoczekiwanych,którepodawałybywwątpliwośćistnieniesłowapisane-
go,niezależnieodtego,czybędzietonajprostsza„kartkaznalezionapod
muremstraceń”(bysięposłużyćtytułemznanegoopowiadaniaRudnickie-
go),czyrozległaiskomplikowanakonstrukcjaliteracka.Dziejesięod-
wrotnie,nawetgdywszystkiedotychczasowesłowapodnaporempotwor-
nychwydarzeńodczuwanebywająjakomartwelubprzynajmniejnieod-
powiednie6.Wiemy,żeodczucietakiepojawiałosięwielokrotnieiprzy
różnychokazjachbyłoformułowane,razwmniej,razwbardziejdobitnej
postaci,aleprzecieżchoćzrozumiałeigodneszacunku,niemożestaćsię
obowiązującąregułą.Gdybymiałazapanowaćbezsłownażałoba,skazy-
wałabyzamordowanychnaśmierćwtórą.Istniejetubowiemparadoks,
októrymniemożnazapominać.DobrzesformułowałgoAlvinRosenfeld
wswejpionierskiejksiążce:„Holokaustdomagasięsłów,nawetjeślizmu-
szadomilczenia”7.
Azatemjakichsłówsiędomaga?Najprościejbyłobyodpowiedzieć:wła-
ściwychlubstosownych,byłbytowszakżeuniktylko,gdybyzostawićspra-
natympoziomieogólności.Niemożemytegorobić,mimożewłaśnie
termin„stosowność”jestwtegorodzajukontekstachnajczęściejprzywo-
ływany(ostosownościzob.częśćpierwsząstudiumKatarzynyChmielew-
skiej).„Stosowność”maróżnorakiezalety;poczęściwynikająonezjego
stosunkowoniewielkiejprecyzyjności.Maondwiesferyodniesienia:jedną
zrozumiałąiważnąprzedewszystkimdlaspecjalistów,booniświadomi
faktu,żetoswojskobrzmiącesłowostanowiodpowiednikjednejzpodsta-
wowychkategoriiwpoetykachklasycznych,amianowiciedecorum.Jed-
nakżetakżewtegorodzajuużyciachnieginieznaczeniepotoczne,dostęp-
6Zob.klasycznyesejJ.Jedlickiego,Dziejedoświadczoneidziejezaświadczone,w:
Złeurodzenieczyliodoświadczeniuhistorycznym,Scriptaipostscripta,Londyn–War-
szawa1993(esejzroku1976).
7A.H.Rosenfeld,Podwójnaśmierć,RozważaniaoliteraturzeHolocaustu,przeł.
B.Krawcowicz,Warszawa2003,s.28.