Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Studiajakofazaliminalnawrytualeprzejścia
13
cjonalnośćnegatywna–polegającanarespektowaniuzobiektywizowanychwzorów
myśleniaidziałania–racjonalność,którejistotęstanowiniesprzecznośćispójność
wewnętrzna,charakterystycznajestdlawszystkichzbiorowościludzkichiznajduje
zastosowaniewsytuacjachpłynnych,wieloaspektowych,kryzysowych.Zmianastatu-
suicosięztymwiąże–tożsamości,którąpociągazasobąritedepassage,niesieze
sobąwieletreści,mogącychsięstaćprzedmiotemracjonalnejkalkulacji.
ModelrytuałuprzejściazbudowałArnoldvanGennepisiłategomodelupolegana
tym,żenadalstanowiklasycznepodejściedoproblemusymbolicznejorganizacjikryzy-
sówżyciaiprzekraczaniagranicprzezjednostkęlubgrupę.Właśniedotegotrójelemen-
towegomodeluodwołałsięVictorTurner,któryzwróciłszczególnąuwagęnafazęlimi-
nalną.Wtejfazieśrodkowej(granicznej)zostajązawieszonenormyijestmiejscena
eksperymenty,próby,uczeniesięnowychwzorówiwprowadzanienowychrozwiązań.
AutorpracyTheForestofSymbolstwierdził,żekażdespołeczeństwowypracowujetakie
„liminalne”enklawyeksperymentu,wktórychgenerowanesązmiany.Zatemrytuał
takżegenerujezmiany,bowiemtworzywizjęporządkuspołecznego,któraniemusibyć
zgodnazzastanymładem,zpolitycznymczyobyczajowymstatusquo,leczmożepo-
stulowaćjegoprzeobrażenia.Ludzieuczestniczącywrytualemogą,jakwteatrze,prze-
żyćinny,lepszyświatizechciećgowprowadzićwżyciepozasferąrytuału
3.
Takąwłaśnie„liminalną”enklawąsąwkulturzeeuropejskiejstudia.WXVIwieku
nastąpiłprzełomwnauceeuropejskiej,którybyłrezultatemmyśleniawkategoriach
modeliopisującychabstrakcyjne,wyizolowanewiązkizmiennych,jakrównieżbadania
zjawiskwichnajprostszych,ilościowychpostaciach.Jegowarunkiembyłgreckiato-
mizmigreckamatematykaprzywróconeEuropieprzezrenesansowychhumanistów.
PowrótdostarożytnejmyśliuwolniłnaukęeuropejskązuściskudoktrynyKościoła.
PodnaporemfilozofiigreckiejzałamałsięśredniowiecznyaksjomatAnzelma:Credo
utintelligam(„Wierzę,abyzrozumieć”).WokresieRenesansuwiaraprzestałabyć
potrzebnadozrozumieniaświata.Areligijne,materialistycznerozumienieświata,które
nazwaćmożnaracjonalizmem,znalazłoswojąkulminacjęwOświeceniu–wformacji
intelektualnej,którejistotęImmanuelKantoddałlapidarnymhasłem:„Miejodwagę
posługiwaćsięwłasnymrozumem”.
RenesansprzywróciłEuropienietylkonajwspanialszeteoriegreckiejnauki,lecz
takżejejmetodologięipodstawyaksjologiczne.Wrazztąfundamentalnąprzemianą
światopoglądowądążeniedozrozumieniaświatastałosięwkulturzeeuropejskiej
wartościącentralnąibezwarunkowymcelemczłowieka.Cowięcej,podwpływem
wzorówantycznychzmieniłasiętakżeradykalniemetodologiatworzeniawiedzy,za-
cząłdominowaćsceptycyzm.Wjegoświetleprawdajestzjednejstronywartością
absolutną,zdrugiejzaś–niepokojącymwyzwaniemdlawładzpoznawczychczłowie-
ka.Istotęnaukistanowiwyjaśnianieświataocenianewkategoriachepistemologicz-
nych.TozkoleidoprowadziłoBenedyktaSpinozędoautonomiiindywidualnejopartej
narozumie,aLeszkaKołakowskiegodozdefiniowaniaracjonalizmujako
„postawy,którajestsposobemodsłanianiaumysłunamożliwypluralizmświata,namożliwą
relatywnośćwszystkichwartości,jesttolerancjądlawielościrzeczywistości.Postawaracjo-
nalistycznawymagacałkowitegowyzbyciasięuczućsakralnych.[…]Racjonalizmjestfilo-
3
V.Turner,FromRitualtoTheater,NewYork1982.
