Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
JolantaRzeźnicka-Krupa
Pojęciekategoriijako„ukierunkowaniemyśli”oInnym
Rozumieniepojęciakategorii,którepojawiasięwnowożytnejnaucejako
jedenzkluczowychjejelementów,możnawywieść(jakczynitoB.Skarga)
zArystotelesowskiejdefinicji,iżjesttopewiensposóborzekaniaoprzedmio-
tach,umożliwiającyichklasyfikacjęipozwalającynaopisrzeczywistości.Ka-
tegorie,jakoelementystałeiniezmienne,tworzązbiórzamykającyniejako
całośćtego,comożnaoświeciepowiedzieć.Dopełnieniemtakiegosposobu
ujmowaniakategoriijestdefinicjaI.Kanta,którytraktującje,podobniejak
Arystoteles,jakostałe,ograniczoneikonieczne,postrzegałjednakinaczejich
funkcję.Dlaniemieckiegofilozofakategoriatoapriorycznepojęcieintelektu,
stanowiącewarunektworzeniasądównatematrzeczywistości,awięcwaru-
nekjejpoznania.Kategoriapozwalawsposóbsyntetycznyująćto,coobjawia
sięjakoróżnorodne,zaśpodziałkategoriiodpowiadapodziałowiwszelkich
możliwychsądów,jakiemożemyorzec1.Zauważmy,iżtakisposóbrozumie-
niapojęciakategoriizwracauwagęnaaspektyformalneiustanawiakatego-
rięwustabilizowanejpozycjiwyabstrahowanegorozumemwytworu,dzięki
któremumożemypoznawać,opisywaćiporządkowaćotaczającynasświat.
Jednakże,jużHegelwLogicespostrzegł,iżKantowskisposóbrozumieniaka-
tegoriijakopojęciaczystoformalnego,abstrahującegoodtreści,niebierze
poduwagęprzekształceńtworzywadlamyślenia,wynikającychzhistorycz-
nychzmianrzeczywistościibiegudziejów,zyskującwrezultaciepoznanie
jednostronne,nieuwzględniającezłożonościświata.WedługHegla,ruchpo-
jęciawywodzisięzniegosamegoiwnimjużjestzawarty(dialektykamy-
ślenia)orazzrelacjimiędzytreściąpojęciaiświatemzewnętrznym.Wymaga
touwzględnieniajakokategoriimyślenianietylkopojęćformalnych(zistoty
swejflpustych”),leczrównieżpojęćzobszarunaukprzyrodniczychinauk
oduchu,którewprowadzająpotencjałzmienności,czyniącpojęciabardziej
dynamiczneitwórcze,otwierającjenanowetreściiprzekształceniastruktur
orazrelacjimiędzynimi.KategoriawujęciuHeglapowinnaoddawaćżywot-
nośćienergięnietylkomyśli,aleteżjęzyka,bowiempojęcieniesiewsobie
fltwórcząmoc”,jestruchemżywejmyśli.Jednakże,jakzauważaB.Skarga,
nieustrzegłotowielkiegofilozofaodpokusyprzezwyciężeniawszelkich
przeciwieństwipostulatówabsolutnejsyntezy2.
DlaB.Skargikategoriastanowiwieloznacznepojęcieflpodstawowedla
rozważańintelektualnychdanegookresuhistorycznego,dośćpowszech-
niewystępujące,alebynajmniejniekonieczne”.Odzwierciedlatendencję
doorganizowaniamyśleniawokółpewnychogólnychpojęć,niemających
1B.Skarga,Granicehistoryczności,Warszawa1989,s.105.
2Zob.tamże,s.107.
