Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DawidMariaOsiński
Bergsonizm17,októrymkonstruktywnieitwórczopisałsamLeśmian
wszkicachkrytycznych,aponadtoMariaGrossek-KoryckawswychMe-
dytacjach(1913),AntoniLange,LudwikHieronimMorstinczyEdward
Leszczyński,zjednejstronyujawniałmomentalnośćpoznania,intuicyjną
epifanicznośćwidzeniaidoświadczaniaprawidełuczestnictwawrzeczy-
wistości,zdrugiejpotwierdzał,żeprocespoznawczyodbywasiędzięki
ewolucyjnej(aleniewduchudarwinowsko-spencerowskim)przemianie
elementówokreślającychistotęprocesuwidzenia18.
17NieprzecenionąmonografiąbergsonizmusąstudiaStanisławaBorzyma,Bergsonaprze-
mianyświatopoglądowewPolsce,Wrocław1984orazBergsonizmliteracki[w:]tenże,Przeszłość,
dlaprzyszłości.Zdziejówmyślipolskiej,Warszawa2003,s.241-256.Zob.także:J.Błoński,
BergsonaprogrampoetyckiLeśmiana[w:]StudiaoLeśmianie,red.M.Głowiński,J.Sławiński,
Warszawa1971,s.62-91.
18WświadomościkulturotwórczejiliterackiejmodernizmupolskiegofilozofiaBergso-
naokazujesięważnymkomponentempoznawczymróżnorodnychpropozycjiartystycznych,
aprzedewszystkimnarzędziemumożliwiającymwliteraturze„operacyjność”najważniejszych
kategoriidiagnozującychcharakteristatusantropologiimodernizmu:ciała,materii,pamięci,
czasu,czasowości,ruchu,zmienności(pojęć),intuicji,przemiany,rytmu,istnienia.Bergson
stajesięadresatempierwszejwersjiLegendyMłodejPolskiStanisławaBrzozowskiego(choć-
jakdowodzitegoStanisławBorzym-dedykacjępominiętowpierwodruku;tenże,Bergsonizm
literacki,s.241).MyśląBergsonainspirowalisiętwórczoekspresjoniści,TadeuszMiciński,
AntoniLangeczyStanisławPrzybyszewskinaróżnychetapachswegopisarstwa.Korzystając
zwnikliwychustaleńStanisławaBorzyma,wartododaćwkontekścierozpoznańdotyczących
bergsonizmuliterackiegowmyśleniuGrossek-Koryckiej,LeszczyńskiegoczyMorstina,żefi-
lozofiatawyznaczałaszerokąmatrycęodwołańidawałamożliwośćwielowątkowejinterpreta-
cjifundamentalnychdlaliteratury(zwłaszczapoezji)komponentów.MariaGrossek-Korycka
wMedytacjach(1913)diagnozowałamyślBergsonazperspektywy„ewolucjonizmu”,kiedypi-
sałamiędzyinnymiospecyfice„dwurytmu”(progresjiiregresji)iciągłegodziałania,sytuując
niejakonadrugimbiegunierelatywistyczneinihilistycznestanowiskawpodejściudofilozofii
życia:„ZtegostanowiskadziełoBergsonaprzedstawiamisięjakoErosróżowo-palczasta,da-
jącaznak,żenocnihilizmu,wktórejpozostajemy,masiękukońcowiizktórejstronywolno
namspodziewaćsięświatła”.M.Grossek-Korycka,Medytacye.Syntezawspółczesności,t.1,Kra-
ków1913,s.12.PoetkawMedytacjachstwierdzaławtymkontekściejednakzeświadomością,
że:„SamBergsonczujewarunkowośćswychtwierdzeń,skorojestawiazawszewczasowni-
kachtrybuwarunkowego[...].[...]Bergsonjestjednaktylkonadzieją.Doradzaonnamskok
zwięziennejwieżywnociwmorze.Szlachetneawanturnictwo,wktóremusimysięrzucić!
-albowiemtojestnasze»być,alboniebyć«nadal”.Tamże,s.10.ZkoleiEdwardLeszczyń-
skiwtomieHarmoniasłowa(1912)wyraźnieujmowałstanowiskodotyczącestatusupoezji
ipoetyckościwduchubergsonizmujakoswoistegomodeluinterpretacjiipotencjałuokre-
ślającegocharakterpoezji,kiedywidziałwsłowieartystycznymjakonarzędziu(tworzywie)
poezjimocstwarzaniaiwyrażaniaistotyrzeczywistości.Wesejupiątym-Problemtwórczości
-bezpośrednioodwołujesiędolekturytekstuWstępudometafizykiBergsona.Poezjajawisię
tujakowynikprzewagiczynnikaobrazowegonadpojęciowym,więcnależyposzukiwaćekwi-
walentówrytmicznychwsłowachdlauczuć,którechcesięwyrazić.Rytmjestharmonią,która
sięstaje.WSymbolicemowywświetlebergsonizmudowodzi,żefilozofiaBergsonajestnowym
kierunkiem,wytyczadążeniafilozoficzne,przynosimniejformuł,awięcejwskazówek,otwiera
szerszeperspektywypoznawcze:„FilozofiaBergsonatonietylenowysystem,ilenowykieru-
28
