Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Momentalnośćinawrotowośćcyklujakostrukturywyrażania...
Nietzscheańskiekołobyturóżnicującego(zesłynnymZaratustriań-
skim„wiecznierokbytubieży”)określałokołowość(nawrotowość)
ispiralność(dziękiróżnicy)zarównodoświadczenia,jakijęzykowego
przedstawieniaorazreferencjalnegocharakterukonstruowaniaświatów
wjęzyku.Nietzscheańskiruchmyślipookręgu(bytu)obokBergsonow-
skiejmomentalnościzawszeróżnicującychpowtórzeńmógłsięprzyczy-
nićdotego,żeLeśmianupodobałsobiewSadzierozstajnymipóźniejszych
tomikachstrukturębliskągatunkowironda.Rondojakogatunekodpo-
wiadabowiemtakiejspecyficemyślenia-wpisującejsięwklasycyzują-
cąformępodawczą,którapróbujeogarnąćnieogarnialne,nieskończone,
wieczniezmiennejakościpoznawczeczłowieka,jegoułomność,pozatym
wielorakośćświatówiperspektywicznośćuczestnictwawrzeczywistości,
wjej„ogromie”(jakoNietzscheańskimUngeheure-odnoszonymwgeście
twórczejkrytykidototalnościiniesamowitościdziełaRichardaWagne-
ra).ChoćotwartośćpoezjiLeśmianaijejprogramowaantyparnasyjskość
zakładałykompletnieinnerozumieniejejistoty,celu,sensuijakości,to
myślę,żetoważnykomponentmyśleniaLeśmianacyklemiocyklupod-
czaspracynadSademrozstajnym.Bergsonizm-oboknietzscheanizmu
-ujawniałzkoleispecyficznąprzejściowośćiprzełomowość(uwzględ-
niającąprzemianęjakopodstawowywarunekistnienia)wdoświadczeniu
każdejistotymyślącejiżyjącej,którajestmomentemprzejścia,a-jak
dowodziłBergsonwEwolucjitwórczej-każdazasadniczatreśćjejżycia
„zawierasięwruchu,któryprzenosi”19.NatenelementmyśleniaBerg-
sonajego„praktyk”iuczeńLeśmianczęstozwracałuwagę20,akategorie
nek,wytycznadążeńfilozoficznych,busoladoświadczeń,zarzewieuczućimyśliwnikających
wświataistotę”.E.Leszczyński,Symbolikamowywświetlebergsonizmu,„Museion.Miesięcznik
poświęconyliteraturzeisztuce”1913,z.1,s.60.Odmiennewątkibergsonizmuwyzyskuje
krakowski„Museion”(1911-1913)podkierunkiemLudwikaHieronimaMorstina,kiedyna
przykładweWpływieideifilozoficznychnawspółczesnątwórczośćliteracką(II.Bergsonimetafi-
zykatwórczości)piszeMorstinotym,żepoezja,którainspirujesięduchembergsonizmu,była
uobecnieniemsięprawdy.Poezja,podobniejakfilozofia,rozpoczęłaodpojęciasymbolu,gdyż
zasprawąsymbolumożliwejestzrozumienieistotybytu„przezwżyciesięwkrólestwofanta-
zji”.L.H.Morstin,Wpływideifilozoficznychnawspółczesnątwórczośćliteracką(II.Bergsonimeta-
fizykatwórczości),„Museion.Miesięcznikpoświęconyliteraturzeisztuce”1911,z.4,s.66-67.
19H.Bergson,Ewolucjatwórcza,przeł.F.Znaniecki,Warszawa1913,s.114.Por.również
wnioskiMarianaStalinatematswoistego„językatransformizmu”BergsonazEwolucjitwór-
czejwrozdzialePonadprzepaściązksiążkiPejzażczłowieka.Młodopolskiemyśliiwyobrażenia
oduszy,duchuiciele,Kraków1994,zwł.s.38-40.
20Nieprzecenionesąrównieżwtymwzględzie,podobniejakwkontekścierozumie-
niakategoriiprzemianywmyśleniueseistycznymLeśmianaiporównaniuszkicówLeśmiana
zdziedzictwemnietzscheanizmu-studiaJanaZiębyoeseistycepoety,polaryzująceiwydo-
bywającefundamentalnenapięciainieoczywistości,subtelnościnawiązańkrytycznychitema-
tycznychwdorobkueseistycznympoety.Zob.J.Zięba,BolesławaLeśmianaświatopoglądnowo-
29
