Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI-DuchowyportretDostojewskiego
13
kuprzeszłości,jaktwórczośćTołstoja,adonieznanejprzyszłości.Jesttotwórczość
prorocka,którawyjawianaturęczłowieka,badająniewjejprzeciętności,nie
wpowszednimżyciu,niewnormalnychiunormowanychformachjejistnienia,
awpodświadomości,wszaleństwieiprzestępstwie.Wszaleństwie,aniewzdro-
wiu,wprzestępstwie,aniewpodporządkowaniuprawu,wpodświadomości,
żywiolenocy,aniewżywiolednia,wświetleświadomiezorganizowanejduszy
ukazujesięgłębianaturyczłowieka,badanesąjejgranice.TwórczośćDostojewskiego
macharakterdionizyjski.Dostojewskipogrążyłsięwżywioledionizyjskim,ażywioł
tenrodzitragedię.Żywiołtenwciągawognistąatmosferęwichrówdionizyjskich.
Dostojewskiznajedynieekstatycznąnaturęczłowieka.PoDostojewskimwszyst-
kowydajesięnudne.Jakbyśmyprzebywaliwinnychświatach,winnychwymia-
rachiwrócilidonaszegoograniczonegoświata,donaszejtrójwymiarowejprzestrze-
ni.PogłębionalekturaDostojewskiegozawszejestwydarzeniemwżyciu,dusza
otrzymujeognistychrzest.Człowiek,którywszedłwświatDostojewskiego,staje
sięnowymczłowiekiem,ujawniająsięmunowewymiarybytu.Dostojewskijest
wielkimrewolucjonistąducha.Walczyzzastygnięciemducha.
ZdumiewaprzeciwieństwoDostojewskiegoiTołstoja.Dostojewskibyłgłosicie-
lemrewolucjiducha,całyjestwognistejdynamiceducha,jestzwróconykuprzy-
szłości.RównocześnieuważałsięzaflpoczwiennikaD16,ceniłzwiązkiztradycjami
historycznymi,chroniłświętościhistoryczne,uznawałhistorycznyKościółihisto-
rycznepaństwo.Tołstojnigdyniebyłrewolucjonistąducha,jestartystąstatycz-
nym,opisujeustabilizowanybyt,jestzwróconykuprzeszłości,aniekuprzyszło-
ści,niemawnimelementuprorockiego.Równocześniebuntujesięprzeciwko
wszystkimtradycjomhistorycznymiświętościom,zniezwykłymradykalizmem
odrzucahistorycznyKościółihistorycznepaństwo,niepragnieżadnegonastępstwa
kultury.Dostojewskiukazujewewnętrznąnaturęnihilizmurosyjskiego.Tołstojsam
okazałsiębyćnihilistą,burzycielemświętościiwartości.Dostojewskiwieodoko-
nującejsięrewolucji,którazawszezaczynasięwpodziemiuducha.Badajejdrogi
ijejowoce.Tołstojniewie,żewpodziemiuduchazaczęłasięrewolucja,nicnie
przewiduje,alesamjestpochwyconyprzezjednązestronprocesurewolucyjnego,
jakślepiec.Dostojewskijestpogrążonywżyciuduchaidlategowszystkowie.
Tołstojtrwawcieleiduszyidlategoniemożewiedzieć,codokonujesięwgłębi,
nieprzewidujeskutkówprocesurewolucyjnego.ArtyzmTołstoja,byćmoże,jest
doskonalszyniżartyzmDostojewskiego,powieściTołstojasąnajlepszewświecie.
Jestonwielkimartystąustabilizowanegobytu.Dostojewskinatomiastzwrócony
jestkutemu,cosięwydarzy.Artyzmwodniesieniudotego,cosięwydarzy,nie
16flPoczwiennikD(odros.poczwa-gleba)-zwolennikświatopoglądumyślicieliiliteratówsku-
pionychwokółwychodzącychwPetersburguczasopismbraciMichałaiFiodoraDostojewskichflWrie-
miaDiflEpochaD,głoszącegopowrótinteligencjifldoglebyD,czylidotradycyjnegoświatopogląduro-
syjskiego,któregowyrazicielemmiałbyćludiwarstwyśrednie.
