Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
lewskiejjakomoderatorówdecyzjiwładcy,podkreślanoiuszczegółowianouprawnie-
niasejmu,nakazanozwoływaniesejmówcodwalata(obowiązkowotakżesejmików
przedsejmowych),domaganosięszacunkudlaregułdotyczącychrozdawnictwadóbr
domenymonarszej,atakżedlaelekcjiorazzasadnihilnoviineminemcaptivabimus.Są-
downictwo–poreformiezaczasówBatorego–wdużejczęściprzejętezostałozrąkkró-
laprzezTrybunały,awzakresiepozostającymwkompetencjimonarchydomaganosię
osobistegonczynieniasprawiedliwości”,itokoniecznieprzyuczestnictwiesenatorów.
historycystaropolskiejmyślipolitycznej5zgodniepodkreślają,żeIRzeczpospolitą
charakteryzowałtzw.ustrójmieszany,aeuropejskieprzekonanieojegodoskonałości
wywiedzionezostałozpoglądówArystotelesa,rozwiniętychprzezRzymian.Arysto-
teles,przeciwstawiającsięideijednościPlatona(wyrażonejwPaństwie),wielokrotnie
wswejPolitycepodkreślałzróżnicowaniewewnętrznejakoimmanentnącechępań-
stwa6.Wpływyjegomyśli,jaktojużzaznaczono,byływśródpolskichteoretyków
znaczniesilniejszeniżpoglądówPlatona7.
ówczesneprzekonanieoefektywnościtakiegoustrojudoskonaleodzwierciedla
sądMachiavellegonatematfortunnościfunkcjonującegouRzymianzmieszaniamo-
narchii,arystokracjiidemokracji,jakożenprzypołączeniuwobrębiejednegopań-
stwawładzyksięcia,możnychiludusiłytepilnująsięwzajemnie”.Pisałontakże,iż
naturalnąikorzystnądlaRzymusprawąbyłomanifestowaniesięsporówmiędzylu-
demasenatem;Machiavellipostrzegałjejakonniedogodność,bezktórejniepodobna
osiągnąćrzymskiejwielkości”8.ZnajomośćideiflorentczykawPolsce–zapośrednic-
twemnaszychstudentówwItaliiidworukrólowejBony–byładośćszeroka,zarówno
wkręguwładcówipolityków(ZygmuntAugust,JanZamojski),jakrównieżpisarzy
(KrzysztofWarszewicki,Wawrzyniecgoślicki).Jednocześniewiedzatabyłaraczejpo-
wierzchowna;Machiavelliuchodziłzapropagatoraabsolutyzmu9.
5S.ochmann,Rzeczpospolitajakomonarchiamixta–dylematywolnościiwładzy,[w:]Kultura.Polityka.
Demokracja.StudiaofiarowaneProfesorowiJaremieMaciszewskiemuwsześćdziesiątąrocznicęJegourodzin,
Warszawa1990,s.264–278;E.opaliński,Kulturapolitycznaszlachtypolskiejwlatach1587–1652,War-
szawa1995;J.Ekes,Trójpodziałwładzyizgodawszystkich.Naczelnezasady„ustrojumieszanego”wstaro-
polskiejrefleksjipolitycznej,Siedlce2001.TakżeWładysławCzaplińskiiJaremaMaciszewskiwyznawali
tenpogląd(wedługrelacjiEkesa,dz.cyt.,s.12).
6Arystoteles,Polityka,tłum.L.Piotrowicz,Wrocław2005,np.II,1,4;IV,7,6.
7InspiracjearystotelesowskieuModrzewskiegowydobyłW.Voisé,OryginalnośćiwtórnośćmyśliFrycza
Modrzewskiego,[w:]AndrzejFryczModrzewskiiproblemykulturypolskiegoOdrodzenia,red.T.Bieńkow-
ski,Wrocław1974,s.41–44;oczywistyjestichwpływnaorzechowskiego(symbolicznieuzewnętrznia-
jącysięchoćbywtytuledziełaPolicyjał,jakoadaptacjinazwypoliteia)iwjakiejśmierzenawszystkich
teoretyków,ponieważstanowiłyoneówczesnedobrowspólne.
8N.Machiavelli,RozważanianadpierwszymdziesięcioksięgiemhistoriiRzymuLiwiusza,przeł.zespół,
[w:]tenże,Wybórpism,wyd.K.Żaboklicki,Warszawa1972,s.244,257(naodpowiedniośćpoglądów
MachiavellegowobecwarunkówpolskichzwracauwagęJ.Ekes,dz.cyt.,s.8,10).
9J.Malarczyk,MachiavelliwPolsce,[w:]NiccolòMachiavelli.Paradoksylosówdoktryny,red.A.Tomasiak-
Brzost,Warszawa1973,s.167–170.
~19~
