Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Interesującejednak,żetowłaśnieterminowinstan”wyznaczonowpolszczyźnie
rolęrównoważnikatychnazwłacińskich.SłownikłacinyśredniowiecznejwPolscewśród
wieluznaczeńrzeczownikaordowyszczególniatakżeKgrupęspołeczną’(określonąana-
chronicznie,przyużyciuadekwatnegodopieropóźniej,rzeczownikanstan”)iprzywo-
łujemiędzyinnyminastępująceprzydawki:clericalis,ecclesiasticus,laicalis,equestris,
nobilitatis,civium,patriciorum16.Najprawdopodobniej,jakpostrzegatoMarekCy-
bulski,zadziałałotuskojarzenietradycyjnego(sięgającegoprasłowiańszczyzny)znacze-
nia:Kstanie,położenie,miejscepostoju,cośstałego,nieruchomego’złacińskimstatus
(któregopewneznaczeniabyłyzbliżone,abrzmieniepodobne).Szesnastowiecznero-
zumienieterminubyłobywięcneosemantyzmem,latynizmemznaczeniowym17.Cha-
rakterystyczne,żetakżewinnychjęzykachnarodoweodpowiednikiłacińskiegostatus
sąmubliskiefonetycznie:niem.Staat,ang.state,wł.stato,franc.état,hiszp.estado.
Nieistniejejeszcze,niestety,tomSłownikapolszczyznyXVIwiekuodpowiednidla
hasłastan(ujętegowindeksie,zponadtrzematysiącamiużyć).JestjednakSłownikpol-
szczyznyJanaKochanowskiego(aczkolwiekniekoniecznieodpowiadającystatystycznemu
obrazowifunkcjonowaniategoleksemu,obejmujebowiemjęzykpoetycki,apomija
kontekstyprawno-polityczno-publicystyczne),którywobechasłastan,mającego15eg-
zemplifikacji,poświadczajednotylkoznaczenieKgrupyludziwyodrębnionychzjakiegoś
względu”lubKfaktuprzynależnościdotakiejgrupy’.Wśródprzydawekokreślającychten
leksemmamyzarównotepotwierdzającetezęEkesa:świecki,ziemiański,duchowny(sie-
demużyć,aleażsześćznichwbardzoprzecieżspecyficznejCarmenmacaronicum),jak
iwykraczającepozanwyznaczaniemiejscawsystemiewładzy”:wdowi,wysoki,mniejszy,
każdy,mój(dwaostatnieprzykładyzPsałterza,czylicałkiemspozapolityki)18.
ZgodzićsięwięcnależyzEkesemcodoszerokiegopolagrupspołecznych,denotowa-
negowXVwiekuprzezterminyordoistatus.Niedasiętegojednakpowiedziećowyra-
zienstan”.Natomiastcodofunkcjonowanianstanu”wwiekuXVI,tezętegohistoryka,
badającegokonkretnetekstyprawno-polityczno-publicystyczne,możnachybaobdarzyć
zaufaniem,mimoiżpolszczyznaKochanowskiegowskazujetakżenazakresyznaczenio-
wetegowyrazuszerszeniżtylkowyznaczonemiejscemwsystemiewładzy.
otowięcmieliśmydoczynieniaztrzemastanamipolitycznymi:królewskim,sena-
torskimirycerskim,współuczestniczącymiwprocedurzeustawodawczej.
Silniebrzmiałuwszystkichteoretykówipolitykówpostulatrównowagitychsta-
nów.Nadmiernaekspansjaktóregośznichpowodowaćmiałazwyrodnienie,idące
wkierunkubądźtotyranii,bądźoligarchii,bądźochlokracji.Pilnowanozakresupraw
ipowinnościkażdegoztrzechsegmentówwładzy,adyskusjenatematichwzajem-
nychstosunków(wduchuutrzymaniarównowagi)nieustawały19.
Stanrycerskiobejmowałdefactotylkoszlachtę,alewznaczeniupolitycznymzakres
tegoterminutożsamybyłzówcześnierozumianympojęciemogółuobywateli(pozajego
16SłownikłacinyśredniowiecznejwPolsce,red.M.Plezia,t.6,Wrocław1985–1992.
17Konsultacji,zaktórąwyrażamwdzięczność,ProfesorMarekCybulskiudzieliłzapośrednictwempoczty
elektronicznej.
18SłownikpolszczyznyJanaKochanowskiego,red.M.Kucała,t.4,Kraków2008,s.598.
19J.Ekes,dz.cyt.,s.28.
~22~
