Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
J.Ossowski,Szarlatanówniktniekocha.StudiaiszkiceoGałczyńskim,
Kraków2006,ISBN83-7271-373-1,©byWNUniwersytetuPedagogicznego2006
14
kiem.Pokrywato,pełenlęku,gdyżwtejpoezjisuigenerisrodzajowejczai
sięwieleryzyka.Nieprzypadkowyjestjejkatastrofizm,nieprzypadkowydlalat,
wktórychpowstała10.
WśródwielustanowiskkrytykiliterackiejDwudziestoleciamiędzywojennego
poglądyNapierskiegozasługująnauwagęztegowzględu,żeonnajwcześniejdo-
strzegłirozpoznałdwaistotneskładnikiświatopogląduekspresjonistycznego:ak-
tywizmikatastrofizm,awięctendencjeideoweobecnewawangardowejliteraturze
pierwszejćwierciXXwieku.Obietetendencjetowarzyszyłygłówniespołecznie
zaangażowanymprogramomekspresjonizmuniemieckiego,któregoideeimotywy
artystycznesilnieoddziaływałynaliteraturępolską11.
NieprzypadkowoteżpierwszyrecenzentKońcaświatawskazywałnaBergso-
nowskąkoncepcjęélanvital.Wielebowiemzwyobrażeńiidei„pędużyciowego”
przeniknęłowobrębposzczególnychekspresjonistycznychutworówGałczyńskie-
go(Koncertfortepianowy,[PanieWładysławie...],Wieczór,ButyszewcaSzymona,
Wędrownimuzykanci).Akceptująctypowedlaekspresjonizmukwestiewewnętrz-
nej,duchowejprzemianyczłowieka,próbowałNapierski–poprzezreinterpreta-
cję–bronićpolskiejtradycjiromantycznej.WDwudziestoleciuniemalwszystkie
polskieodmianyekspresjonizmucharakteryzowałysięheroiczno-romantycznymi
postawamiwobecproblemówżyciawewnętrznego(JózefWittlin,JanKasprowicz,
JarosławIwaszkiewicz)12.
Sądzęjednak,żeGałczyńskiemumimowszystkobliższebyłynowatorskiedą-
żeniaekspresjonizmuniemieckiego,prąduartystycznegoinicjującegoeuropejski
przewrótawangardowy(międzyoptymizmemFranzaWerfelaapesymizmemGeor-
gaHeyma),burzącegodotychczasowekanonyestetyczne,konwencjewarsztatowe
izasadyzobowiązańpisarzawobecrzeczywistości13.Tostworzonyprzezjegopoe-
tówiartystówjęzykbuntu,kontestacji,protestu,pozwalałdoskonalejwyrazićwal-
kęduchazmaterią,zachwyt,lękiobrzydzeniewobecświata14.Byćmożebardziej
wnikliweanalizykomparatystycznepozwoliłybynakonkluzję,żewzorującysięna
ekspresjonizmieKlabund(AlfredHenschke)cieszyłsięznacznympowodzeniem
takżewgroniekwadrygantów(„Hurra!Klabundmarację//iAnakreont,//fur-
da!wszyscyumrzemy...”[PanieWładysławie...]).PokolenieGałczyńskiegomogło
poznawaćekspresjonizmtakże„zdrugiejręki”–przezThomasaStearnsaEliota,
Saint-JohnaPerse’aczyWystanaHughaAudena,októrymwiadomo,żewspółpra-
cowałzniemieckimiekspresjonistamiiichtłumaczył.
10
S.Napierski,Powrótdoraju,„Ateneum”1938,nr2,s.153.
11
Zob.M.Dąbrowski,Dekadentyzmwspółczesny.Główneidee,motywyipostawymodernistycznewpol-
skiejiniemieckojęzycznejliteraturzeXXwieku,Izabelin1996.
12
Zob.R.Przybylski,Ekspresjonizmpoznański,[w:]Literaturapolska1918–1975.T.1.Literatura
polska1918–1932,red.A.Brodzka,H.Zaworska,S.Żółkiewski,Warszawa1975,s.261–271;J.Kwiatkow-
ski,PoezjaJarosławaIwaszkiewiczanatledwudziestoleciamiędzywojennego,Warszawa1975,s.106–167.
13
Zob.A.Wirth,Ekspresjonizmniemieckijakoprądliteracki,„Dialog”1962,nr6;T.Wróblewska,
Podstawyipoczątkiekspresjonizmuniemieckiego,„Dialog”1966,nr6;taż,Ekspresjonizmniemiecki:komu-
nionizmiaktywizm,„Dialog”1966,nr12.
14
Zob.L.Richard[iinni],Encyklopediaekspresjonizmu,przekł.D.Górna,Warszawa1996,s.22–26;
J.Wojnowski,Literatura,[w:]L.Richard[iinni],Encyklopediaekspresjonizmu...,s.161–166;G.Gazda,
SłownikeuropejskichkierunkówigrupliterackichXXwieku,Warszawa2000,s.121–130.
