Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Część1
tem9fonologiczny,semantyczny,syntaktycznyorazpragmatyczny,określanyteż
jakopragmalingwistyczny,aniekiedyjakostylistyczny.
Napoczątek,wceluzachowaniaspójnościrozważań,kilkauwagnatematsys-
temufonologicznego,choćniebędzieonprzedmiotemnaszegozainteresowania.
Jednymznajważniejszychpojęćtegosystemujestpojęciefonemu10.Fonemto
zespółwspółwystępującychwspółcześnie,m.in.wjęzykupolskim,cechdystynk-
tywnych(diakrytycznych),czylicechakustycznychtegosamegoodcinkafalgłoso-
wych.Cechytesąelementamiprostymi,niepodzielnymi.Natomiastfonemstanowi
zespółzłożonyzpowyższychcech.Mówiącbardziejprecyzyjnie,składająsięna
niegoróżneopozycjefonologiczne,wjakichpozostająwstosunkudosiebiewspo-
mnianecechy,tzn.takiejak:dźwięczność,wargowość,nosowość,otwartośćiinne11.
Cechyteopisujązachowaniesięludzkiegoaparatuartykulacjidźwiękowej12.
Naprzykład,nafonem/p/13wjęzykupolskimskładasięzespółpięciusynchro-
niczniewystępującychcech.Fonemtenjest(1)zwartywopozycjidoszczelinowe-
go/f/,np.(para:fara);(2)ustnywopozycjidonosowego/m/,np.(para:mara);
(3)wargowywopozycjidoprzedniojęzykowego/t/,(pył:tył);(4)dźwięczny
wopozycjidobezdźwięcznego/b/,np.(par:bar);(5)twardywopozycjidomięk-
kiego/p’/,np.(pasek:piasek).
Należydodać,żefonemjesttworemabstrakcyjnym–językowosystemowym,
niewystępujewtekstachpisanychczymowie.Wnichwystępujągłoskibędące
konkretnymirealizacjamifonemów.Biorącpoduwagęprzedstawioneprzykłady
opozycjidystynktywnych,doprecyzujmypojęciefonemu.Itak,fonemtozespół
współwystępujących(synchronicznych)cechdiakrytycznychsłużącychwdanym
WSiP,Warszawa1985;J.Bobrowski,Składniowymodelpolszczyzny,Wyd.LEXIS,Kra-
ków2005;M.Wiśniewski,Zarysfonetykiifonologiiwspółczesnegojęzykapolskiego,
Wyd.UMK,Toruń2001;D.Ostaszewski,J.Tambor,Fonetykaifonologiawspółczesnego
językapolskiego,Wyd.Nauk.PWN,Warszawa2006.
9Ściślerzeczbiorąc,należałobychybamówićtuopodsystemachtegojęzyka,aniesys-
temach.Analogicznie,mając(już)nauwadzesystemsemantyczny,należałobymówić
opodsystemachtegojęzyka,np.podsystemiesłownikowym,anieosystemiesłowniko-
wym.Jednakpozostającwzgodzieznazewnictwemstosowanymwjęzykoznawstwieteo-
retycznym,będęposługiwałsięterminem„system”naoznaczeniejegoposzczególnych
podsystemów,jakiskładowychtychżepodsystemówinteresującegonasjęzyka.
10Zob.T.Milewski,op.cit.,s.46–49;J.Bobrowski,Składniowymodel…,op.cit.,
s.452;D.Ostaszewski,J.Tambor,op.cit.,s.102–103.Chciałbymzaznaczyć,żewartyku-
lestosujęuproszczonyzapisjednostekjęzykowychwstosunkudozapisuwystępującego
wpracachzzakresufonologiiifonetykijęzykapolskiego.Posługujęsięzapisemortogra-
ficznym,niekorzystamzzapisumiędzynarodowegoczytranskrypcjislawistycznej.
11Przyjmujesię,żepolskisystemfonologicznydajesięodtworzyćzapomocą12cech
dystynktywnych.Zob.J.Bobrowski,Składniowymodel…,op.cit.,s.452.
12Natemattego„zachowania”zob.m.in.D.Ostaszewski,J.Tambor,op.cit.oraz
M.Wiśniewski,op.cit.
13Zob.T.Milewski,op.cit.,s.47.
