Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Encyklopediaiduchuniwersytetu
37
organizmunarodowegowwalceobyt,jakoceniaćnaczelnezadaniachwili,wzwiąz-
kuzwielkąsprawąutrzymaniaenergiinarodowej[podkreśl.–E.P.].
21
Szczegółowszyopiszmianprzekraczaoczywiścieambicjemojegotekstu,
posłuęsiętutylkokilkomawybranymiprzykładami.Wartoporównaćnp.
hasłoPrzyrodawobuwersjachencyklopedii.TozDduegoOrgelbranda”pod-
kreślawagębadaniaprzyrodyiklasyfikacjijejzjawisk,alepointujetestwier-
dzenianastępująco:
Fałszywymjest[...]mniemanie,jakobyzastanawianiesięnadprzyrodąwmiaręspa-
daniazasłonyzakrywającejnadzwyczajnośćitajemniczość,przestawałobyćźródłem
poetycznegoireligijnegowzniesieniaducha,jakobybadanienaukoweniszczyłoczy-
styzmysłprzyrodzony.[...]Świątyniaprzyrodynieprzestajebyćświątynią,chocia
poznanojejbudowę.
22
AutorhasłapowołujesiętunaKosmosAlexandraHumboldtajakodzie-
ło,którełączyobiewskazaneperspektywy.AutortegosamegohasławDmałym
Orgelbrandzie”inaczejrozkładaakcenty:
Przyrodajestkolebkąludzkości,którastopniowonabierającsił,wyswobadzasięspod
jejprzewagiistarasięzawładnąćnaddawnąopiekunką,byuczynićzniejpokorną
wykonawczynięswoichrozkazów.Natympolegajeśliniecałyrozwójcywilizacyjny
ludzkości(jaktwierdziBuckle),towkadymraziejednaznajwaniejszychjegostron.
23
Autoradrugiegozhasełnajwyraźniejnieinteresujeju
Djednanie”defi-
nicjiprzyrodyzpewnikamifilozofiiidealizmu.Wdopełniającymtuobokhaśle
Przyrodzonenaukiczytamy,eDZarzutyoskarającenaukiprzyrodzoneoma-
terializowanieczłowiekasązupełniepowierzchowneiwmałejtylkoczęściuza-
sadnionebyćmogą”.
24
W21tomieDduegoOrgelbranda”znalazłosięhasłoPolskanapisaneprzez
JulianaBartoszewicza.Wielemiejscapoświęconownimgeografiiihistorii.
Okolicznościzaborówprzedstawionetuzostałyjakokarazapolskiegrzechy,
takiejakawanturnictwo,sobiepaństwo,prywata,przeciwktórymniemogła
wwystarczającysposóbstanąćpolskapraca,przyzwoitośćiobywatelskaodpo-
wiedzialność:
Wcałymtymokresiepolitycznegorozerwaniasięrzeczypospolitej,nawidownięwy-
stępująoboksiebierazemnajszlachetniejszeinajbrudniejszepostaci.Prywatamasza-
tańskązłość,aludziezacniiniedołęniwmilczeniubolesnymzałamująręce.[...]Byli
21
J.Kotarbiński,SienkiewiczipokolenieSzkołyGłównej,s.12.
22
Przyroda[hasło],w:Encyklopediapowszechna,t.21,Warszawa1865,s.711.
23
Przyroda[hasło],w:EncyklopediapowszechnaS.orgelbranda,nowestereotypoweodbi-
cie,t.9,Warszawa1884,s.442.
24
Przyrodzonenauki[hasło],w:EncyklopediapowszechnaS.orgelbranda,nowestereotypo-
weodbicie,t.9,Warszawa1884,s.442.