Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zamętiharmonia.ProfesorAleksanderTyszyński
15
WPrelekcjiwstępnejznalazłosięwielehaseł,którezpewnościąmogłybu-
dzićaprobatęmłodych:Dsądpowszechny”,Dmyślpraktyczna”,Dfakta”etc.Ale
byłyiwątkiwprawiającewkonsternację:podkreślaneniejednokrotnieprzeko-
nanieoograniczonychmoliwościachludzkiegopoznania.DNiejestononaj-
nisze,prześcigabowiem,widzimy,owielepojęciezwierząt,nicjesttejednak
najwyszym,albowiem–jestzmiennym,wątłym,jawnieułomnym”–ostrzegał
15
profesorTyszyński.
Sytuującperspektywęludzkąwśródinnych–niszej(zwierzęcej)iwyszej
(boskiej),dodawał:DZwierzęwidziwewszystkimzamęt,najwyszepojęcie–jed-
ność,my–podobieństwa,harmonię”.TesłowazPrelekcjiwstępnejwSzkole
16
Głównej,którewniecoinnejredakcjiznajdziemywewcześniejszychRozbiorach
ikrytykach(1854),apotemwPierwszychzasadachkrytykipowszechnej(1870),od-
słaniająsednofilozofiiliteratury,którąwistocieTyszyńskiwykładałwWarsza-
wiewkońculatsześćdziesiątych.Uwaałbowiem,erefleksjametaliteracka,
rodzącasięnamarginesachhistoriiliteratury,moewzbogacićsamąliteratu-
rę.Peranalogiam:DRozwinięciesięprzykońcuzeszłegowiekuwNiemczech
historiifilozofii,byłozapewnejednązgłównychprzyczyn,iisamatanauka
(filozofia)dotakwysokiegonastępniewtymkrajurozwinięciasiędoszła”
17
–konstatował,pewnieniebeznadziei,ejestteszansadlanaszego,skromniej-
szegoDpiśmiennictwa”.
Tyszyński,oczymdobrzewiemy,przedstawiałrozwójliteraturypoprzez
analogiędorozwojuczłowieka,wyróniającokresyniemowlęctwa,dzieciństwa,
młodości,dojrzałościorazodpowiadająceimdyspozycjeemocjonalno-intelek-
tualne:mitu,pamięci,fantazji,rozwagi.Sampodział,jakiinnepomysłyTy-
18
szyńskiego,nieprzyjęłysię,alegeneralnietakimschematemmógłtrafiaćdo
umysłówsłuchaczySzkołyGłównej.PrzywołanawPrelekcjiinstancjawysza
–zawszeprzezTyszyńskiegohonorowana–musiałabudzićopórpozytywistów,
aletemogłaichzmylić,gdynieoprymatbóstwatuchodziło.Toczłowiek
byłpodmiotemtejfilozofii,człowiekniełudzącysię,epozasamymsobąmoe
rozpoznaćinneperspektywy,skazanynaułomnąperspektywęwłasną,dostrze-
gającyzamęt,przeczuwającyjednię,szukającypodobieństw(harmonii).ZaGa-
brielemKorbutem,jakorecenzentemwydanychprzezChmielowskiegoPism
15
A.Tyszyński,Prelekcjawstępna,s.10.
16
17
Tame,s.11,podkreśl.autora.
Tame,s.7.
18
OTyszyńskimjakotwórcyoryginalnieinterpretującymkategorięfantazji–zob.D.W.Ma-
kuch,Wcieniuidealizmu.Pojęciefantazjiwdwóchrysachhistorycznoliterackichlat60.XIXwieku,
w:Historieliteraturypolskiej1864–1914,red.U.Kowalczuk,Ł.Ksiąyk,Warszawa2015.
