Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kształtowaniesięideiszlachectwa
11
zapleczedlaistniejącegostanurzeczyipróbowaćgowyjaśniać,konstruującteo-
rięszlachectwa,któramiaładostarczyćuzasadnieniadlaszlacheckiegomonopolu
politycznegoiwyjaśnić,dlaczegoinnegrupyspołecznesąodsunięteodsprawowa-
niawładzy.16Niebyłaonaprzyjmowanabezoporów,oczymświadczychociażby
twórczośćAndrzejaFryczaModrzewskiego.
Skorowiadomobyłojuż,żeszlachtajesttągrupą,którawspółdecydujeolo-
sachpaństwa,pojawiłosiępodstawowepytanieoto,ktojestszlachcicem,dla-
czegonimjest,czyszlachcicemsięczłowiekrodzi,czymożeszlachectwonabyć
lubteżjeutracić.TenowewPolscepytaniapowiązanebyłyniewątpliwiezproce-
semzamykaniasięstanuorazograniczaniemdostępudoniegodlanieszlachty.17
JeszczewIpołowiewiekuXVIprzenikaniewjegoszeregimieszczaństwabyło
względniełatwedrogąlegalną,wdrugiejnatomiastszlachtapodjęładziałaniana
rzeczograniczeniatakichmożliwości,międzyinnymiprzezzmniejszenieupraw-
nieńkrólewskichpodtymwzględemiprzeniesienieichnasejm.18
Zarazemjednakteprzemianyizaistnieniewpiśmiennictwieproblemuszla-
chectwanależypowiązaćzpojawieniemsięludzipióra,dlaktórychideatabyła
ważna.Wiązałosiętozezmianąspołecznejprzynależnościintelektualnejelity.
JakpiszeAndrzejWyczański,DgrupapisarzyXVwiekubyłaniewielkailiczyła
43osoby.Jejskładjestjednakcharakterystyczny,gdyżdominująwniejduchow-
ni,stanowiąc88%zbiorowości,iprzeważająwykładowcyAkademiiKrakowskiej
(ok.58%ogółu).Mamytutajdoczynieniaztypowąchybaelitąpóźnegośrednio-
wiecza[...]”.19PierwszapołowawiekuXVInieprzyniosławtejmierzewielkiej
zmiany.Wdrugiejnatomiastzaszłyznamienneprzesunięcia,którenagruncietej
pracynależypowiązaćzpojawieniemsięproblemuszlachectwajakoosobnejja-
kości.JakpiszeWyczański,wdrugiejpołowieXVIwiekuDklerstanowimniejszość
(43%),mimożewliczyliśmywjegoszeregirównieżduchownychprotestanckich.
[...]Uczestnictwoszlachtysięganatomiast61%ogółupiszących,przyczym2/3
tejszlachtytoludzieświeccy,niezależnieodaktualnegowyznania.Nieoznacza
tozresztązanikuwnaszejzbiorowościmieszczaństwa,któreobejmujeokoło36%
ogółupisarzy,anawetdasięwobupołowachstuleciaodszukaćsynówchłopskich.
Piśmiennictwostałosiędomenąwdużymstopniuszlachty,zwłaszczatzw.średniej
[...].Dodaćnależy,żedominującymjęzykiemwypowiedzipisarskiejstałasiępol-
szczyzna”.20
TewnioskiAndrzejaWyczańskiegodośćdobrzekorespondujązmoimiodczu-
ciamipodczasposzukiwańtekstówźródłowych,którepodejmowałybyproblem
16Wdążeniudotworzeniaideologicznychuzasadnieńwłasnejpozycjiszlachtapolskaniebyłaod-
osobniona,wręczprzeciwnie.Byłotozjawiskocharakterystycznedlacałejeuropejskiejpopulacjitego
stanuiwszędziewłaściwieistniałonapięciepomiędzymitemDrasowym”aszlachectwem,mającym
swojeuzasadnieniewzaletachduchaiciała,zob.J.Dewald,TheEuropeanNobility.1400–1800,Cam-
bridgeUniversityPress,1996,s.16–19.
17A.Zajączkowski,Szlachtapolska.Kulturaistruktura,Warszawa1997,s.37in.
18Zob.A.Kulikowski,Heraldykaszlachecka,Warszawa1990,s.24.
19A.Wyczański,ŚredniaszlachtaijejrolawkulturzepolskiejXVIwieku,[w:]JanKochanowski1584–
1984.Epoka–twórczość–recepcja,red.J.Pelc,P.Buchwald-Pelcowa,B.Otwinowska,t.1,Lublin1989,
s.130.
20Tamże,s.132.
