Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęptłumacza
11
dokonująsię>bądźpodprzymusem,bądźskutkiemnieświadomości»3.
Tedwiegłówneprzyczynyniedobrowolności-takprzymusczyteż
przemoc,jakiniewiedzalubteżnieświadomość-mogąbyćjednak
rozumianeróżnie.
1.1.Przymusem(bia)wnajściślejszymtegosłowaznaczeniu,gwarantu-
jącymrównieżniedobrowolnośćtego,coprzymusowe,jestdlaArysto-
telesatylkobezpośredniprzymusfizyczny.NawstępieArystote-
lesowskichrozważańodobrowolnościznajdujemytakąotojegodefinicję:
<Przymusowezaśjestto,coposiadaprzyczynęzewnętrzną,itotaką,
żedziałającylub[raczej]doznającypodmiotniczymsiędoniejnie
przyczynia>4,np.jeślikogośdokądświatruniósłlubludzie,wktó-
rychmocytoleżało.(ENIII1,1110a1-4)
Arystotelesuzależniazatemuznanieprzymusowościjakiegośdziała-
niaodspełnieniadwóchwarunków.Pierwszyznichtowarunek»ze-
wnętrznejprzyczyny»:(W1)abyjakieśdziałaniemożnabyłouznaćza
przymusowe,musionoposiadaćprzyczynęzewnętrzną(archêexôthen),
tj.mieszczącąsiępozapodmiotem.Drugiwarunekprzymusowościdzia-
łaniato»nieprzyczynianiesię»podmiotutegodziałaniadojegoprzyczy-
ny:(W2)abyjakieśdziałaniemożnabyłouznaćzaprzymusowe,musiono
miećtakąprzyczynę,doktórejpodmiotniczymsięnieprzyczynia(mê-
densymballetai).
Jakrozumieć»przyczynianiesię»-lubcałkowitybrakprzyczyniania
się-podmiotujakiegośdziałaniadojegoprzyczyny?Żeglarz,którego
wiatrpopychawokreślonąstronę,zmierzawtymkierunkupodwpły-
wempewnejprzyczynyzewnętrznej-jestniąsiławiatru.Tojednaknie
3Woryginaletabiaiêdisagnoianginomena(1109b35-1110a1),cowprzekładzie
Gromskiejjestoddanejako»terzeczy,którychsiędokonywabądźpodprzymusem,bądź
skutkiemnieświadomości».Totłumaczeniesugerujejednak,żejakoniedobrowolnemożna
określaćjedynierzeczy,którychdokonujemy,tzn.naszeczynylubdziałania,pod-
czasgdysformułowaniesamegoArystotelesapozwalaokreślaćwtakisposóbrównież
rzeczy,którychraczejdoznajemyniżdokonujemy,lubteżktórewnassiędo-
konują,jakchociażbyuczucialubmimowolneprzeobrażeniawnaszymcharakterze.
4biaiondehouhêarchêexôthen,toiautêousaenhêimêdensymballetaihoprattônêho
paschôn,1110a1-3.WprzekładzieGromskiej:»Przymusowezaśjestto,czegoprzyczyna
tkwipozapodmiotemijesttegorodzaju,żeten,ktojestpodmiotemlubprzedmiotem
odnośnegodziałania,wcalesiędoniegonieprzyczynia».Totłumaczenieimplikujejed-
nak,żepodmiot,który»działa»podprzymusem,wniczymnieprzyczyniasiędotego
działania,gdytymczasemArystotelesowichodziraczejoto,żenieprzyczyniasięondo
jegozewnętrznejprzyczyny.
