Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ideemodernizmutatarskiego◆31
Mardżanieksponowałzatemglobalnąperspektywęhistoriicelem
uchwyceniaprawidłowościrozwojuludzkości.Postęppostrzegałon
przedewszystkimwkategoriachmoralnychiintelektualnych,niedosta-
tecznieprzytymuwzględniającwswychrozważaniachuwarunkowania
ekonomiczne.Nieznaczytojednak,żewogóleichniedostrzegał,po-
dobniejakuwarunkowańnaturalnych-geograficznych.Niebyłytojed-
nakperspektywy,którymuczonyprzydawałszczególneznaczeniewswej
praktycedziejopisarskiej43.Wydajesię,iżraczejwzoremJohnaStuarta
Milla(1806-1873),aleteżniektórychmyślicielidobyoświecenia,Mardża-
niuważał,iżgłówniepostępwiedzywarunkujekondycjęspołeczną,pod-
nosispołeczeństwonawyższypoziomiwyprzedzapostępmaterialny.
PodobniejakIbnChaldun,Mardżaniuwzględniłtakżeproblematy-
kępolityczną.Nieoznaczałotowszakżeuprawianiahistoriiwydarze-
niowej,którejpodmiotembyłybywielkiejednostki.SzihabuddinMar-
dżani,jakIbnChaldun,zaistotnyskładnikpostępuuznawałpaństwo.
Proponowałwięcrozważaniazzakresupowstawania,trwaniaiupad-
kupaństwwkontekściemoralnegowymiarupostępowaniawładców
iskutków,jakieprzynosiłyonespołeczeństwom44.SzihabuddinMar-
dżanizwracałprzytymuwagęnaszczególnywpływ,jakipaństwa
iwładzawywarłynarozwójmiast-centrówpostępu.Uważałwięc,
iżważnymproblememhistoriografiipowinnybyćtakżedziejeośrod-
kówmiejskich45.Oilenapoziomieteorii,perspektywyipropozycje
badawczeMardżaniegostanowiłyrozszerzeniezakresupostulatów
poznawczychIbnChalduna,otyledziejopisarstwotatarskiegouczo-
nego,waspekcierefleksjinadpaństwem,byłobliskiepraktycehisto-
riograficznejarabskiegofilozofa.SzihabuddinMardżanipodjąłanalizę
historiipaństwowościtatarskich,szczególnąuwagęprzyznającdzie-
jomchanatów46.Wtymkontekścieważnemiejscezajmowałyrelacje
międzypaństwamiBułgarówaTatarów47.Państwo,zdaniemMardża-
niego,podwarunkiem,żebyłokierowaneprzezświatłąosobę,mogło
służyćrozwojowispołeczeństwaijegowewnętrznejharmonii.Przykła-
demtakiegowładcybyłdlafilozofaÖzbeg,chanZłotejOrdywlatach
43Tamże,s.179,189-190.
44Tamże,s.131.
45Tamże,s.180.
46Tamże,s.202-226.
47Tamże,s.228-251.NatematBułgarówimiastaBułgaru,zob.A.Nazmi,Pierwsze
państwomuzułmańskiewEuropieWschodniej-państwomuzułmańskichBułga-
rów,nRocznikTatarówPolskich”1997,t.iv,s.91-101.
