Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Upływczasuiontologia
statycznemu,beztensowemupojęciuistnieniaużywanemuprzezprzeciwni-
kówrealnościupływuczasu),którebędąctymnajbardziejpodstawowymdla
nas,wyznacza,zgodniezideąPriora,każdorazoweTerazjakoto,cowłaśnie
dynamicznieistnieje(albostajesię)3.Takokreślonateraźniejszośćstajesię
płynnaiwtymsensieulotna,zgodnieznaszymcodziennymdoświadczeniem
iztym,oczympisaliwswoichpracachHeraklitiBergson.Potrzecie,istnie-
niedynamicznemacharakterkierunkowy-odteraźniejszościkuprzyszłości,
tworząccoś,conazywamyczasamistrzałkączasu.Poczwartewreszcie,jak-
kolwiekmówiłemjużibędęwdalszymciągumówiłnajczęściejodynamicz-
nymistnieniurzeczy,takokreślonadoktrynaupływuczasujestneutralnaze
względunaspóroontologicznystatusczasuiprzestrzeni4.Możnabyzatem
mówić,używającwprowadzonegowtejpracyjęzyka,naprzykład,odyna-
micznymistnieniulubendurowaniuprzestrzeniwpustymświeciedeSittera5.
Krótkomówiąc,endurowaniejestjednązkonsekwencji-aleniejedyną-ich
dynamicznegoistnienia,iwtensposóbproblemtrwaniarzeczywczasieoka-
zujesięzwiązanyzproblememistnieniaobiektywnegoupływuczasu.
II)Upływczasu,rozumianyjakodynamiczneistnienierzeczy,jestczymś,co
przysługujerzeczomlokalnie.Takokreślonyupływczasupozwala,jakbędę
chciałpokazaćwrozdziale5.,uporaćsięzargumentamiprzeciwkoupływowi
czasuopartyminateoriiwzględności.Lokalnyupływczasuwprowadzająrów-
nieżDoratoiDieks(5.1.4.),jednakwodróżnieniuodnichwiążęupływczasu
istawaniesięzrzeczami(obiektami),aniezezdarzeniami,inieposługujęsię
beztensowymirelacyjnympojęciemistnienia(istnieniawpewnymczasie).
III)Doktrynaupływuczasujakodynamicznegoistnieniajestdoktrynączystometa-
zyczną.Jeżeli,jaksugeruję,upływczasupoleganapewnymsposobieistnienia
-dynamicznegoistnienia-obiektów,tooznaczałobyto,żeupływczasujest
namdostępnypoznawczojedyniewramachmetafizyki,atowyjaśniałobyzko-
leiniepowodzeniapodejmowanychprzezfizykówpróbsformułowaniazycz-
nejteoriiupływuczasu.Nieoznaczatojednakbrakuzwiązkówpomiędzyme-
tafizycznądoktrynąupływuczasuafizyką(jakrównieżpozostałyminaukami
3Ponieważdowprowadzeniapojęciadynamicznegoistnieniairozwijanejwtejpracydoktryny
upływuczasuużywamszereguzałożeń,tegotypupodejściumożnabypróbowaćpostawićzarzut,żepo-
jęcietostajesięwtensposóbzbytobciążoneteoretycznie,abymogłobyćdalejtraktowanejakopojęcie
pierwotne.Zarzuttakibyłbyjednakchybiony,iabytopokazać,odwołamsiędoniebudzącegowątpli-
wościprzypadkuteoriimnogości,gdzieszeregaksjomatycznychzałożeńsłużydowyjaśnieniasposobu,
wjakimamyrozumiećipowinniśmyużywać(podstawowegoipierwotnego)pojęciazbioru.
4Nawłaśniekwestięzwracałuwagęwcześniejszydopisekmówiący,istnieniedynamiczne
dotyczy,mówiącbardziejogólnie,wszystkichobiektów,zktórychskładasięnaszświat.Dwagłówne
stanowiskawsporzeoontologicznystatusczasuiprzestrzenitosubstancjalizm,zgodniezktórymczas
iprzestrzeń(lubczasoprzestrzeń)równorzędneontologiczniewzględemświataobiektówmaterial-
nych,irelacjonizm,wedługktóregoczasiprzestrzeń(lubczasoprzestrzeń)tylkozbioremrelacjipo-
międzyrzeczamilubzdarzeniami(por.np.Sklar(1974),Earman(1989),Gołosz(2001)).
5WillemdeSitterw1917r.znalazłnpuste”rozwiązanierównańpolaEinsteina,opisującecza-
soprzestrzeńpozbawionąmas(ztensoremenergii-pęduT
ij=0).(Por.np.Heller1985).Rozważana
wpowyższymakapicieideaendurowaniaprzestrzeniniejestnowa;otakimsposobietrwaniawczasie
przestrzenipisałwcześniejTooley(1997,s.343).