Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PrawdziwąkatastrofąbyłowprowadzeniedoniemieckiegochrześcijaństwaprzezliberalnychteologówprotestanckichnaprzełomieXIXiXXwiekuelementów
zaawansowanej,historycznejifilologicznejkrytykibiblijnej,atakżepewnychideizaczerpniętychznowoczesnejfilozofiiniemieckiej(historyzm).
NapoczątkuXXwiekuAdolfHarnackwprowadziłdobadańnadNowymTestamentemtakosiągnięciafilologiiklasycznej,jakirefleksjęocharakterze
historystycznym.Dziełotegoliberalnego,protestanckiegoteologamożnawłaściwieuznaćzasymbolicznypogrzebchrześcijaństwaniemieckojęzycznego.Harnack
całkowiciepodważyłLiterędowodząc,żeprzesłaniebiblijneniemainspiracjiBoskiej,leczposiadakontekstkulturowyiwyrażaideeepoki,wktórejczterykanoniczne
Ewangeliezostałyspisane.Jezuswzwartejformieogłosiłtylkopowszechnieznaneideemesjańskieswojejepoki.Jegoprzekaztopodanywnarracjireligijnejprogram
egalitarno–rewolucyjny,zbliżonydowspółczesnegosocjalizmu.WielkośćJezuszawdzięczaniesobiesamemu,leczswoimuczniominastępcom,którzyogłosili
GoMesjaszem(Chrystusem)iprzypisaliswojemuNauczycielowirzekomycudZmartwychwstania.Prawdziwymgeniuszembyłwtejkwestiiśw.Paweł,którydokonał
hellenizacjinaukJezusaistworzyłprawdziwechrześcijaństwo,wrazzdogmatamisprawiającymiwrażenie,żenaukaJezusamiałacharaktermetahistorycznegoprzesłania
[141].
PoglądyHarnackaradykalizująiupowszechniająliczniliberalniteologowie,międzyinnymiErnstTroeltschiFranzOverbeck.Zgodniegłoszą,żeprawdy
chrześcijańskieniemającharakteruuniwersalnegoanicodoczasu,anicodomiejsca.Wtensposóbwnowoczesnej,oficjalnej,protestanckiejinterpretacjireligianabrała
charakteruzmiennegoidziejowego.Cowartepodkreślenia,TroeltschiOverbeck,jakkolwiekskrajniracjonaliści,całkowiciezgadzalisięzLutrem,żewiarawymyka
sięrozumnemuzdefiniowaniuprawd[142].TakjakLuter,głosili,żeuczuciereligijnejestzawszesubiektywneiuzależnioneodsamoświadomościwierzących,tazaśjest
zależnaodczasuimiejscadoznania[143].
Tymsposobem,rękamiliberalnychteologów,protestantyzmniemieckiutraciłswójkonstytuującygopierwotniemomentfideistycznyiprzekształciłsięwzespół
twierdzeńmoralnychietycznych.Religiawinnabyćtolerowana,anawetwspieranafinansowoprzezpolitykępubliczną,zewzględunaswojąużyteczność
dlazachowaniaspoistościspołecznej.Niebędącjużżywąwiarą,chrześcijaństwostałosięobiektemanalizyhistoryków,filologów,badaczydziejówekonomii,
socjologówietyków.Zaczętobadaćjegowpływnarozwójekonomiiiidei,namyślpolitycznąiprawną,etc.
Bezwiększegowahaniastwierdzamy,żewpołowieXIXwiekufideizmstałsięuschniętągałęziąnaniemieckimdrzewieduchowości.Niemającwsparciarozumu
wkonfrontacjiznowoczesnością,całkowicieortodoksyjnyluteranizmuległnagłemuprocesowisekularyzacji,którejwpływyzresztąwidaćbyłojużwfilozofii
Nietzscheańskiej,zachowującejwprawdzieLuterskiwolicjonalizm,alejużogołoconejzfideistyczniepojętegoBoga.DlategoKierkegaardwydajesięnambyćostatnim
liczącymsięnaświatowejarenieintelektualnejgermańskimfideistą.PotemznanyszerszejpublicznościmożebyłjeszczetylkoniemieckojęzycznySzwajcarKarlBarth,
aleliczbajegoczytelnikówbyłajużmocnoograniczonaprzezpostępysekularyzacji.
Postluterańskifideizm,powstaływopozycjidoracjonalizacjiteologiiHegla,uległostateczniecałkowicieskrajnieracjonalistycznejiateistycznejkrytycereligii
rozwijanejprzezmłodoheglistów.FeuerbachowskiiMarksowskirozumbezBogabezapelacyjniewygrałzKierkegaardowskimBogiembezrozumu.Racjonalizm,który
Luterchciałzniszczyćdokonująckrytykischolastykiijejsyntezyrozumuiwiary,okazałsięzwycięzcąkilkusetletnichzmagań,aNiemcystałysiękrajem
zsekularyzowanymibezreligijnym.
Niejestprzypadkiem,żezjawiskosekularyzacji—samtermin,jegoznaczenieidziejezjawiska—stałosiętakpopularnymmotywemwniemieckichnaukach
humanistycznychispołecznych[144].KarlLöwith(skądinądfilozofpochodzeniażydowskiego)pisałzwidocznąnostalgiąiniemniejznaczącymprzygnębieniem
ostanieniemieckiejreligijności:
Wspólnotynaszejdobyniesąreligijne,niesąanipogańskie,anichrześcijańskie;sązdecydowanieświeckie,tj.zsekularyzowaneitylkootylejeszczechrześcijańskie.
Starekościołynaszychnowoczesnychmiastniesąjużdominującymicentramiżyciakomunalnego,leczprzygniecionymiprzezdzielnicehandloweobcymiciałami.
Wnaszymnowoczesnymświeciewszystkojestmniejlubbardziejchrześcijańskie,azarazemniechrześcijańskie:topierwsze,jeśliprzykładasięmiarąklasycznego
pogaństwa,todrugiezaś,jeślijesttomiarapierwotnegochrześcijaństwa.Nowożytnyświatjestwrównysposóbchrześcijańskiiniechrześcijański,ponieważstanowi
rezultattrwającegoodwiekówprocesusekularyzacji.WporównaniuzpogańskimświatemprzedChrystusem,którywewszystkichswychprzejawachbyłreligijny
izabobonny,aprzetostanowiłwłaściwycelatakówzestronychrześcijańskichapologetów,nasznowożytnyświatjestziemskiiświecki,ajednakzależny
odchrześcijańskiegowyznaniawiary,odktóregosięwyemancypował[145].
Skorowniemieckiejkulturzeprotestanckiej,apodjejwpływemtakżeiwkatolickiej,wXIXstuleciucałkowicieupadłoprzekonanieoistnieniuBoga,któremumożna
uwierzyćwyłącznienawiarę(fideizm),aniemieckiracjonalizmświadomiezerwałzwiarąwJegoistnienie,tokulturatamusiałastaćsiępostreligijna.Niemcom
brakowałoidei,żewiarairozummogąwspółistniećzesobą.Brakowałoimprzekonaniaoistnieniuprawanaturalnego,wprawdziestworzonegoprzezBoga(dla
wierzących),alewykrywalnegotakżeprzezprawyrozumagnostykalubateisty.Wtejsytuacjiniemieckiświatopogląd,naprzełomieXIXiXXwieku,byłcałkowicie
odteologizowanyiwolnytakodczynnikareligijnego,jakiprawno–naturalnego,pogrążającsięwnihilizmieirelatywizmie.Wtejsytuacjireligiamusiałaprzestać
oddziaływaćnanaukę,stającsięconajwyżejprzedmiotembadańhistoryków,socjologówiprawników,opisującychjejwpływnaminioneteoriespołeczne,polityczne
iprawne.WówczesnychNiemczechniebyłomiejscadlateologazajmującegosięwyjaśnianiempolityki,alebyłomiejscedlaprawnikaopisującegowpływteologii
nadoktrynypolityczno–prawne.
1.
FragmentopoglądachM.Lutrastanowisyntezęrozważańnatentematepistemologicznychźródełjegonaukii,szerzej,całejgnozeologiiReformacji,zawartych
wnaszejpracyMyślpolitycznaReformacjiiKontrreformacji,T.I,Rewolucjaprotestancka,Warszawa2013,s.57–94.
↩
2.
F.Koneczny,Cywilizacjabizantyjska,Komorów2006,s.225–226.
↩
3.
P.E.Schramm,HerrschaftszeichenundStaatssymbolik,T.II,Stuttgart1954–1956,s.638–642;R.McKitterick,OttonianintellectualcultureinthetenthCentury
andtheroleofTheophano,[w:]A.Davids,TheEmpressTheophano.ByzantiumandtheWestattheturnoftheFirstMillenium,Cambridge1995,s.169–93.
↩
4.
H.A.Oberman,WerdenundWertungderReformation:vomWegestreitzumGlaubenskampf,Tübingen1989,s.82–142;H.–G.Beck,K.A.Fink,J.Grazik,
E.Iserloch,TraMedioevoeRinascimento.Avignone—Conciliarismo—Tentatividireforma.XIV–XVIsecolo,Milano2002,s.165–182;O.Gründler,Devotio
moderna,[w:]J.Raitt(red.),Duchowośćchrześcijańska.Późneśredniowieczeireformacja,Kraków2011,s.181–198.
↩
5.
M.Grabmann,DieGeschichtederscholastischenMethode,T.I,Freiburg1909,s.33–35;E.Gilson,Duchfilozofiiśredniowiecznej,Warszawa1958,s.40–42.
↩
6.
Ch.Dawson,Formowaniesięchrześcijaństwa,Warszawa1987,s.217;T.Płużański,Filozoficznamyślzachodniegochrześcijaństwa,Warszawa1989,s.138;
T.Nipperdey,Rozważaniaoniemieckiejhistorii,Warszawa1999,s.48.
↩
7.
H.Denifle,Lutheretlelutheranisme,T.III,Paris1913,s.191–232;P.Vignaux,SurLutheretOckham,„FranziskanischeStudien”,1950,nr32,s.21–30;
B.Hägglund,Lutheretl’occamisme,„PositionsLuthériennes”,1955,nr3,s.213–223;H.A.Oberman,FromOckhamtoLuther.RecentStudies,„Concilium”,1966,
nr7,z.2,s.63–68.
↩
8.
R.Bainton,Takotostoję.KlasycznabiografiaMarcinaLutra,Katowice1995,s.41.
↩
9.
Cyt.za:Ch.Goerung,Lathéologied’aprèsErasmeetLuther,Paris1913,s.291(cytatwj.łac.—tłum.A.W.).
↩
10.
Cyt.za:H.Denifle,Lutheretlelutheranisme,op.cit.,t.IIIs.275(cytatwj.łac.—tłum.A.W.).
↩
11.
Problemtenmaobszernąliteraturęprzedmiotu.Wliteraturzenaukowejniezaangażowanejwsporyteologicznepisząotymm.in.P.ImbartdelaTour,LesOrigines
delaRéforme,T.III,Paris1905,s.33–42;G.Müller,EkklesiologieundKirchenkritikbeimjungenLuther,„NeueZeitschriftfürSystematischeTheologieund
Religionsphilosophie”,1965,nr7,s.113–118;F.Mussgnung,LuteroelaRiformaprotestante,Firenze2003,s.31–35.Wkatolickiejliteraturzeteologicznej
charakteryzujątozagadnienie,oczywiściepolemicznieikrytycznie,m.in.G.Perrone,LeProtestantismeetlarègledefoi,T.I,Paris1854,s.103n.,296n.;
J.Kleutgen,LaPhilosophiescolastique,Paris1868,s.3n.;J.Maritain,Trzejreformatorzy,Warszawa1939,s.16–59.
