Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nadorganiczną”–rodzisięnagruncieciaławłasnegoświadomośćipodmiotoweJa,
któregopunktemArchimedesowymniejestcogito,alevoloergosum,będącefunda-
mentemrozwijanejprzezBiranametafizyki.Wrefleksjiprowadzącejdoodkryciatego
fundamentuświadomośćujmujesiebiejakorzeczywistośćbytową,wykraczającąpoza
obszarempirycznychfenomenów.Refleksjamazatemcharakterintencjonalny,jest
pomostempomiędzyciałemaświadomością,tym,cofizyczneatym,copsychiczne,
materialneiduchowe,aostateczniepomostemprowadzącymdotranscendencji
Boga.TonieBógjednakjestrękojmiąistnieniaświataipewnościludzkiejwiedzy,
lecz„faktpierwotny”subiektywnegodoświadczeniawewnętrznego–Bógjesttylko
zwieńczeniemistnieniaiobejmowaćgomożetylkowiedzamoralna,duchowa2.
Potejdosyćrewolucyjnej,jaktozdzisiejszejperspektywywidać,propozycji
filozoficznej,jakonastępnykrokmilowynadrodzefrancuskichtradycjimożna
niewątpliwiepotraktowaćwystąpienieHenriegoBergsona.Możebyćonjednak
uznanyzafilozofa„przejściowego”–odfilozofiiklasycznej,rozpiętejmiędzyepi-
stemologiąametafizyką,międzymetodologiąanaukamipozytywnymi,między
psychologizmemahistoryzmem,dopanującychjużwXXwiekuinnychtendencji
–choćjesttooczywiścieokreśleniebardzokrzywdzącedlajegogeniuszufilozo-
ficznego.Zjednejstronymamywjegofilozofiipewnąmetafizykękosmologiczną
(„filozofiażycia”),zdrugiejintuicjonizminowatorskieujęcieczasu,zmienności
itrwania,pozoruirealności,cozbliżałogodopewnychrozwiązańchoćbyojca
fenomenologii
3
.Późniejsifenomenologowiefrancuscyczęstobędąnawiązywać
doBergsonakrytycznie(niewspominamtuojegooczywistymwpływierównież
nainnenurtyfilozoficzneiprzedewszystkimnaliteraturę).Możnapowiedzieć,
żefilozofiazwanaumowniewspółczesnązaczynasięweFrancjiwłaśnieodtwór-
czościBergsona,któranieukształtujesięwżadnąszkołęfilozoficznąipozachwi-
lowymrozbłyskiembędziestanowićtylkopożywkędlapóźniejszychtwórców.
WpoczątkowychlatachXXwieku,obokantypozytywistycznegooddziaływania
dziełaBergsona,filozofięweFrancjireprezentująnurtywjakimśsensieepigoń-
skiewobecproblematykidominującejwpoprzednimstuleciu,jakróżnewersje
pocomte,owskiegopozytywizmuczy„budująca”filozofiamoralna.Wartojednak
natleepistemologiiifilozofiinaukiuprawianejwinnychobszarachjęzykowych
wyróżnić,rozpoczynającąswąoryginalnądrogęodkonwencjonalizmu,rozwojową
francuskąepistemologięhistoryczną,akcentującąkonstruktywistyczny,swoiście
arbitralnyizależnyodkontekstuteoretycznegoikulturowego(amniejodempi-
rycznychfaktów)charaktertworzonejteoriinaukowejorazkontyngentny,nieku-
mulatywnyinieciągłymodelprzyrostuwiedzy.Etapyrozwojutejepistemologii
2
3
Por.tekstyMainedeBiranawprzekładzieAndrzejaSiemka,w:FilozofiafrancuskaXIXwieku,op.
cit.,s.84-126.Por.także:AntoinetteDrevet,MainedeBiran,PUF,Paris1968orazPierreMontebello,
Ladécompositiondelapensée.DualitéetempirismetranscendentalchezMainedeBiran,Editions
JérômeMillon,Grenoble1994.
JaktegodowodzirozprawadoktorskaRomanaIngardenaz1917rokuIntuicjaiintelektuH.Berg-
sona,w:idem,Zbadańnadfilozofiąwspółczesną,PWN,Warszawa1963.
15
