Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
AnnaGrzegorek
mylone.Niezamierzamtutajdokonywaćszczegółowychdystynkcji,byłabytorobota
żmudnainiekoniecznieprzyniosłabyostatecznerozstrzygnięcia.Naużytektejpracy
zrobimyjedyniepobieżnerozróżnienia.
Napoczątek:osobowośćaosoba.„Realność,doktórejkategoriaosobowośćsięod-
nosijesttym,cojednostkaposiada,możeposiadać,anietym,czymjednostkajest”
(Gałdowa,1995,s.31).Tutajzarysowujesięgranicamiędzyosobą,którąsięjest,
aosobowością,którąsięposiada.Niemożnaprzestaćbyćosobą,nawetwsytuacji
głębokiegoupośledzeniapolegającegonp.nazaburzeniachświadomości(takichjak
np.koma),choćtrudnowtakimprzypadkumówićoosobowości.Termin„osoba”
odnosisięzatemdorealnościontologicznej,osobowośćzaś–psychologicznej,jestnią
doświadczenieindywidualnejednostki.
Rozważającproblemtożsamości,filozofiałączyjąwłaśniezosobąjakotym,coma
tożsamośćwposiadaniu(lubcojązachowuje),natomiastpsychologowie(znieliczny-
miwyjątkami)woląwtymmiejscumówićraczejoJa.Tenzabiegniechronijednak
przedrozstrzygnięciamiontologicznymi.Nielicznainiepopularnagrupapsychologów
nadawałaJatosamoznaczenie,co„osobie”,czyniłazniegojakiśrealnieistniejący
byt,któregoistnieniemiałotłumaczyć,najakiejzasadzieorganizowanejestdoświad-
czenieiaktywnośćczłowieka.Takieujęciabyłykrytykowanezaprzemycaniedonauki
światopoglądumagiczno-religijnego,nadawanieduszy(którawrzeczywistościmiała
ukrywaćsiępodniejasnympojęciemJa)znamionnaukowości.
2.2.1.JawkoncepcjiJamesa
JednązpierwszychpróbstworzeniatakiejkoncepcjiJa,któraniezakładałabyjego
nadnaturalności,aposiadałarealneznaczeniewyjaśniające,byłasformułowanawkoń-
cuXIXwiekuteoriaWilliamaJamesa.JameswyróżniłJaempiryczne(poznawane),
nazywaneteżfenomenologicznym,doświadczeniowym,oraz„czysteego”–Japozna-
jące.Topierwszenajogólniejmożnaokreślićjakowszystkoto,coczłowiekmoże
określićjakoswoje,coczłowiekskłonnyjestnazwaćpojęciemJa(James,2002).Ja
empirycznedotyczytychdoświadczeń,któredanajednostkawyodrębniazestrumienia
świadomości,któreodnosząsiędoniejiokreślająjejwłaściwościfizyczneirzeczy
przynależącedoniej(tzw.Jamaterialne),lubpełnioneprzezniąrolespołeczne(Ja
społeczne),lubteżosobistewłaściwościpsychiczne(Jaduchowe)(James,2002).
„Czysteego”jest„czynnikiemaktywnym”,którykonstytuujeJaempiryczne,jestreal-
nieistniejącą„Myśląosądzającą”.TownimwłaśnieupatrywałJamespodstawyoso-
bowejtożsamości:„jedność,czytożsamośćwszystkichodczuwanych»ja«niejest
prostymprzejawempodobieństwa,leczmamytudoczynieniazrzeczywistąwłasno-
ściąprzynależącądorzeczywistegoWłaściciela”(Turopolski,1995,s.40).Tymwła-
ścicielemjest„Myślosądzająca”,któranieistniejewsposóbsubstancjalny,leczjest
ciągłymprzechodzeniemjednejmyśliwnastępną,przyczymkażdanastępna„myśl”
posiada(lubpamięta)wszystkoto,conależałodopoprzedniej.Towspomnieniazatem
stojąnastrażyjednościosoby;zapomniećotym,comoje,oznaczautratętożsamości.
„Jeśliktośbudzisięranoiniepotrafiprzypomniećsobieniczprzeżytejprzeszłości
(...),tomamytudoczynieniazezmianątożsamości;ktośtakiczujeigłośnotwierdzi,
żejestinnąosobą–zaczynabudowaćswojątożsamośćodnowa”(Turopolski,1995,
