Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Copsychologmożemiećnamyśli,kiedymówiotożsamości?
23
s.40).TożsamośćosobowaniejestwujęciuJamesaczymśnienaruszalnym–przeciw-
nie,ponieważjest„umiejscowiona”wsubiektywnymstrumieniuświadomości,ciągle
podlegazmianom.
2.2.2.JawkoncepcjiAllporta
KolejnymznaczącympsychologiemzajmującymsięproblematykąJabyłGordonAll-
port.UważałonzakonieczneutrzymaniewpsychologiiterminuJa(także„ego”
i„self”,któretraktowałjakosynonimy),jakoterminutechnicznego,wyjaśniającego
jedność,spójność,integrację,organizacjęidążeniaosoby.Allportswojąteorięnazwał
wręcz„doktrynąjaźni”.ZewzględunaswoistąteoretycznąinflacjęJawdyskursie
psychologicznym,wprowadziłnowytermin„proprium”,którerozumiałjakoindywi-
dualnąjakośćzłożonościorganizmu,którawykształcasiędlatego,żejestniezbędna
gatunkowiludzkiemu,jakiposzczególnymjegoistotom.Propriumobejmujetefunk-
cje,któresprawiają,żeosobowośćstanowiniepowtarzalnąjedność,azarazemsąone
subiektywniebliskie–własneiważnedlasferypoznawczej(Allport,1961).Wspo-
mnianefunkcjepełnioneprzezpropriumto:
–poczuciewłasnegociała,
–szacunekdosamegosiebie,
–zakreswłasnegoJa,
–obrazsiebie,
–poczuciesiebiejakoistotyracjonalnej,
–dążeniaosobiste–planyiodległecele,
–poznanieiświadomośćróżnychwymiarówsiebie.
Allportzaprzecza,jakobypropriumbyłorzeczą,homunkulusemczy„pełnomocni-
kiemduszy”.Sugerujewręcz,bymówićraczejofunkcjachpropriacyjnych,używać
określeńprzymiotnikowych,nierzeczowników,abyniestwarzaćpozorówsubstan-
cjalnościproprium.Wydajesię,żepojęciepropriumniedokońcarozjaśniłoproblema-
tykęJa,takjaktegooczekiwano.
2.2.3.Jawpsychologiipoznawczej
PojęcieJaznajdujeszerokiezastosowanienagrunciepsychologiipoznawczej.Jajest
tutajrozumianejakoswoistakoncepcja,teorianawłasnytemat,rozwijanaprzezpod-
miot(Epstein,1990).GreenwaldiPratkanis(1984),rozumiejąJajakozłożony,cen-
tralny,specyficznydladanejjednostkischematustosunkowań.JanuszReykowski
mówiostrukturzeja,któradasięwyróżnićwsiecipoznawczej.Strukturajajestzapi-
semprzekształconychiuogólnionychdoświadczeń,odnoszącychsiędowłasnejosoby
jakoodrębnegoprzedmiotu.Stanowitakżepodstawęujmowaniasiebiejakokogoś
stałegoiodrębnegoodotoczenia–awięcpoczuciawłasnejtożsamości(Reykowski,
1980).Wymienioneujęcia,iimpodobne,bywająkrytykowanezato,żestrukturaja
pełniwnichniemalmetafizycznefunkcjeduszy,oskarżasięjeo„hipostazowanie
struktury»ja«itraktowaniejejjakowewnętrznegorozrusznika”(Uchnast,1983).
Ztegopowodupostulujesięujmowaniepodmiotujakokonkretnejjednostkiludzkiej,
świadomejswejodrębnościodświata,znajdującejipoznającejświatisiebiesamą,
wykorzystującejteinformacje,kierującejswoją(icudzą)aktywnością(Uchnast,
