Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Próbaperiodyzacjipolskiegożycialiterackiegopo1939roku
41
IV.Lata1968–1981
Znaczeniewydarzeńpolitycznych(marzec1968,reakcjapolskichintelektualistów
nawypadkiwCzechosłowacjitegożroku,krwawestłumienierobotniczegobuntuna
wybrzeżuwgrudniu1970,wprowadzaniezmiandopolskiejkonstytucjiw1975roku,
strajkiwUrsusieiRadomiurokpóźniej,powstanieKomitetuObronyRobotników)nie
ograniczasiędosytuacjiwkraju.Wywierająonerównieżdużywpływnarozwójemi-
gracyjnegożycialiterackiego.
Krytycyzmkrajowychśrodowiskliterackichwobecwładzpolitycznychprowadził
doostrychkonfliktówidodecyzjiopuszczeniakraju.Wemigracyjnymśrodowiskuli-
terackimdążeniedowspółpracyzkrajemwiązaneznadziejąnakorzystnewnimprze-
mianyzostałozamrożone.Krytycznystosunekemigracjidopolitycznychwładzwkraju
idopanującychwnimstosunkówuległznacznemupogłębieniu.Szczególniewyraź-
nymprzejawemtychzmianbyłarezygnacjaKazimierzaWierzyńskiegozodwiedzenia
PolskiijegozbiórwierszyCzarnypolonez,wktórympoetagwałtownie,zsatyryczną
pasjąatakowałpolskiewładzezaantysemityzm,udziałwagresjinaCzechosłowację
idoprowadzeniekrajudoregresukulturalnego.
NowafalawychodźcówzPolskipomarcu1968rokutoPolacypochodzeniaży-
dowskiegozmuszenidoopuszczeniakraju.Sąwśródnichpisarze:HenrykGrynberg,
ArnoldSłucki,WitoldWirpsza,StanisławWygodzkiiinni.Wprowadzilionidoliteratu-
ryemigracyjnejnoweproblemyitematy.PrzedewszystkimprzeżyciapolskichŻydów.
Wcześniejsze,podczasdrugiejwojnyświatowej,októrychniemożnabyłopisaćpełnym
głosemipóźniejsze,jużwpowojennejPolsce.Dużouwagipoświęcasięsamopoczuciu
polskiegoŻydazmuszonegodoprzebywanianaobcejziemi.Wutworachliterackich
wypełnionychgorzkimirefleksjamiioskarżeniaminadrugim–niekiedy–planiepozo-
stajegłównysprawcażydowskiejtragedii,niemieckifaszyzm.Napierwszyplanbywa
wysuniętypolskiantysemityzm.
NajednozpierwszychmiejscwtymkręgutematycznymwysuwająsięutworyHen-
rykaGrynberga,jednegoz„ocaleńców”,którzyuszliHolocaustowi.Autorczujesię
strażnikiempamięciolosachswojegonarodu.Pragnieczynićwszystko,aby„umar-
listalisięmniejumarłymi”.Jestpisarzempolskimmocnozakorzenionymwpolskiej
kulturzeidoniejsilnieprzywiązanym,mającrównocześniesilnążydowskątożsamość
„ocaleńca”.
Wspomnianewydarzeniapolityczneispołecznebyływyraźnymsygnałemgłębokie-
gokryzysusystemusocjalistycznegowPolsce.Corazczęściejdochodziłodokonfliktów
międzywładzamipolitycznymiaopiniąspołecznąreprezentowanąwdużymstopniu
przezpisarzyzarównokrajowych,jakiemigracyjnych.
WwarunkachzaostrzającegosiękonfliktumiędzyśrodowiskiemliterackimwPolsce
apanującąwniejwładząpolitycznąnatlewalkiowolnośćsłowa,prawaczłowieka,su-
werennośćnarodową,rozwójkulturynastępujedużezbliżenieemigracyjnychośrodków
kulturalnychdoopozycyjnegoruchuwkraju.Przejawiasięonownielegalnymprzeni-
kaniuwydawnictwemigracyjnychdoPolski,wpublikowaniuutworówkrajowychpi-
sarzyzagranicą,wewspieraniutzw.drugiegoobieguwydawniczego,którypowstaje
wpołowielatsiedemdziesiątychipozwalaomijaćkontrolępaństwowejcenzury.Wnim
teżukazująsięprzedrukiutworówpisarzyemigracyjnych.
