Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WSTĘP
15
wewnętrznymporządkiemczłowieka,adziałaniem,jakoprzejawemczłowie-
kazewnętrznymwobecniego(por.Chlebda2003:57-58).Językjestczęścią
iniejakołącznikiemdwóchświatów:światapozajęzykowegoiświataludz-
kiejpsychiki.PojęciejęzykowegoobrazuświatapochodzizXIX-wiecznej
niemieckiejfilozofiiidealistycznej,którejprzedstawicielembyłjedenzojców
filozofiijęzyka,uznawanyzatwórcępodstawkoncepcjiJOS,Wilhelmvon
Humboldt.Uważałonjęzykzanarzędziekształtowaniamyśli,umożliwiające
odkrywanieświata,anietylkojegobiernerejestrowanieiodwzorowywanie.
Wjegorozumieniukażdyjęzyknarodowyreprezentujewyłączniesobiewła-
ściwysposóbwidzeniaświata,wzwiązkuzczymspołecznościposługujące
sięróżnymijęzykamiinaczejwidząświat12.Badającjęzyk,poznajemyświato-
pogląddanejspołecznościużywającejtegojęzykaitymsposobemmożemy
opisaćcharakterwłaściwyposzczególnymnarodom(por.Maciejczak2006:
66;Żuk2010:240).
Nakształtowaniesiępojęciajęzykowegoobrazuświatawogromnym
stopniuwpłynęłypoglądyiodkryciabadaczyamerykańskiejszkołyantropo-
logicznejwywodzącejsięodFranzaBoasa.Twórcaamerykańskiejetnolin-
gwistykipodkreślałolbrzymieznaczeniebadańlingwistycznychnagruncie
etnografii,ponieważwjęzykudostrzegałodbiciementalnościczłowiekaijego
kultury.Naukowiectenzauważył,żejęzykiróżnieopisująludzkiedoświad-
czenia,apowstającewtensposóbkategoriejęzykowewpływająnaschematy
myśloweużytkownikówjęzyków(por.Sharifian2016:33-34).Językstałsię
przewodnikiemwbadaniachkulturowychdlauczniaBoasa-EdwardaSa-
pira,którywykazał,badającjęzykiindiańskie13,owieległębszezależności
międzyjęzykiemakulturą,niżdotejporydostrzegano14.Kontynuatorem
myśliSapirabyłjegowybitnyuczeń-BenjaminLeeWhorf,który,także
prowadzącbadaniawśródrdzennychAmerykanów,doszedłdowniosku,że
ludzkiemyśleniezdeterminowanejestprzezjęzyk.Zauważyłzdecydowane
12PoglądyHumboldtarozwijałnapoczątkuXXwiekuLeoWeisgerber,którypodkreślał
dziedzicznycharakterjęzykowegoobrazuświata(nieświadomieprzejmowanegopodczas
naukijęzykaojczystego,autrwalanegopodczaskomunikacjijęzykowej).Językoznawca
twierdził,żeobrazświata,istniejącywjęzykuokreślonejwspólnoty,toenergiaprzekształ-
cającaświatmaterialnywduchowy,doktórejkażdepokoleniewnosiswoje,zależneod
tradycji,widzenieświata(por.Anusiewicz1990:281-282).
13NurtbadańetnolingwistycznychzrodziłsięwStanachZjednoczonychzmotywacji
naukowej,aletakżepraktycznej,wiążącejsięzadministrowaniemterenamizamieszkany-
miprzezludnośćrdzennąorazpracąmisjonarskąizwiązanymzniątłumaczeniemBiblii
(por.Żuk2010:241).
14ZdaniemSapirakażdątreśćkulturowąmożnazawszewyrazićwjakimśjęzyku,
ajęzyk,wyrażającwszystkiemożliwetreścikulturowe,przekazujeznaczeniaizrównuje
rzeczywistośćzewnętrznąiwewnętrzną.Jednostkigromadządoświadczeniaindywidual-
ne,azbiorowości-dziękijęzykowi-gromadządoświadczeniaspołeczne.Tojęzykzatem
tworzyponadindywidualnyświat:kategoryzując,umożliwiapowszechneporozumienie,
oddziałujenamyślenieizachowaniespołeczności,wreszciesprawia,żeświatjednego
człowiekastajesięświatemwieluludzi(por.Klimczuk2013:167-168).
