Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
WSTĘP
różnicewujmowaniupojęćtakichjakczas,przestrzeń,materiaprzezjęzy-
kieuropejskieiindiańskie.Porównywałpojęcia,szukającwspólnychcech
normkulturowychizachowańorazwzorówjęzykowych,sprawdzając,czy
inailezależnesąodstrukturydanegojęzyka(por.Whorf1982:181-182)15.
Płynącezbadańobuamerykańskichetnolingwistówwnioskidoprowadziły
dopowstaniatzw.tezySapira-Whorfa-zwanejrównieżteząrelatywizmuję-
zykowego-mówiącejozależnościjęzykaodkulturyijednocześnieuwarun-
kowaniukulturyjęzykiem,wktórympowstajeifunkcjonuje,awięcniejako
ozawartymwkażdymjęzykuspecyficznymobrazieświata.Amerykańska
lingwistykaantropologicznaodegrałaistotnąrolęwkształtowaniusięna
polskimgrunciejęzykoznawczymlingwistykikulturowej(etnolingwistyki)
iłącznieztradycjąniemieckiejfilozofiijęzykaorazkognitywizmemjest
obecnatakżewewspółczesnychpolskichbadaniachnadjęzykowymobrazem
świata.
Badaniemjęzykowegoobrazuświatapolscylingwiścizajmująsięod
początkulatosiemdziesiątychXXwieku.PierwszadefinicjaJOS(sformu-
łowanaw1978rokuprzezWaleregoPisarka),pochodzącazEncyklopedii
wiedzyojęzykupolskim,nawiązywaławprostdokoncepcjiSapira-Whorfa
iniemieckiejfilozofiiHumboldtaimówiłaoobrazieświatanodbitymwda-
nymjęzykunarodowym”,któregoużytkownicy:
myślącorzeczywistościpozajęzykowej,posługująsiępojęciamimieszczącymi
sięwjegosystemieleksykalnym.Wtensposóbjęzykukształtowanyprzezdo-
świadczeniespołecznesamdopewnegostopniadeterminujewidzenieświata,
czylintworzy”obrazrzeczywistości(Pisarek1978:143).
Przeformułowaniemtejdefinicjizajęlisięwpóźniejszymczasieczołowi
przedstawicielelingwistykikulturowej(etnolingwistyki)-choćtakżeiwich
podejściuwyraźniewidaćtendencjędoakcentowaniarolisystemuleksy-
kalnegowkonstruowaniujęzykowegoobrazuświata16.Najbardziejznaną
15B.L.Whorfuznałleksykęigramatykęzasiatkęinterpretacyjną,nakładanąnanka-
lejdoskopowystrumieńwrażeń”,filtrującągoitworzącąwzorcezachowańjęzykowych
typowedladanejkulturyizamykającejąwjejwłasnym,odrębnymodinnych,językowym
obrazieświata.Pisałotymmiędzyinnymiwtakisposób:nDokonujemysegmentacjina-
turytropamiwyznaczonymiprzeznaszejęzykiojczyste.Wyodrębniamypewnekategorie
itypywświeciezjawiskniedlatego,żekażdemuobserwatorowirzucająsięwoczy,wręcz
przeciwnie-rzeczywistośćjawisięnamjakokalejdoskopowystrumieńwrażeń,strukturę
natomiastnadajejejnaszumysł-tojestprzedewszystkimtkwiącewnaszychumysłach
systemyjęzykowe.Dzielimyświatnaczęści,porządkujemygozapomocąpojęć,przypisu-
jemymusenswokreślonysposób,ponieważjesteśmysygnatariuszamiumowy,byczynić
totakwłaśnie,anieinaczej;umowy,któraobowiązujewnaszejspołecznościjęzykowej
iktórąskodyfikowanowewzorcachnaszegojęzyka”(Whorf1982:284-285).
16PierwszepublikacjedotycząceJOSwpolszczyźniepojawiłysięwlatachosiemdzie-
siątychidziewięćdziesiątychXXwieku.Głównibadaczezagadnieniaitwórcykolejnych
definicjiJOStoJerzyBartmińskiiRyszardTokarski(Bartmiński,Tokarski1986;Bart-
