Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Utopiawliteraturzechorwackiejaideapostępu
11
fragmentypracyWolterapoświęconejNewtonowiskrzętnieprzepisywałna
własnepotrzeby(Vrandečić2003:208).StratikoiBajamonti,zajmującsięnaj-
rozmaitszymidziedzinamiwiedzy(filozofią,teologią,medycyną,fizyką,
matematyką,astronomią)wkwestiipostępubyliraczejpragmatykaminiż
teoretykami—stawialinaoświatęnietylkouniwersytecką,aleteż„życio-
wą”,dotyczącąkwestiigospodarczychczyhigieny,wierząc,żepoprzez
kształceniemożnazbudowaćspołeczeństwowzględnegodobrobytu.Edu-
kacjęjakobezwzględnywarunekemancypacjinainnychpolachprzedkładał
takżebiskupJosipJurajStrossmayer(1815-1905).ŚladyuznaniaChorwatów
dlaniemieckiegosystemukształceniaimentalnegoprzywództwaNiemców,
znaleźćmożnam.in.wperiodyku„Bosiljak”.WartykuleObrazovanjegovora
ijezika(Kształceniemowyijęzyka)wydanymw1864roku(nr3)zaznaczasię,
żepostępczynionyprzezChorwatówniejestdośćszybki,zawzórprzed-
kładasięimNiemców,wysuwającjakopodstawowekwestiekulturowe
ikoniecznośćpracynadwłasnymjęzykiemwduchuideiHerdera.Warun-
kiemwszelkiegopostępuczynisięzatemrozwójświadomościiduchanaro-
dowego:„Napredaknarodajednogtrebadasezidjeirazvijaljubavljusvih,
aneuzhićenjempojedinacah;jersamoondabitćemutemeljnepomičan
iobezbiedjenprotisvakojburiinavali”
8
(n.a.1864:74).Zkoleiwnumerze2
z1865rokuwartykulept.Zaštodaseznanostmibavimo?(Dlaczegobysięzaj-
mowaćnauką?),napisanym,jaksięzaznacza,napodstawiemyśliMonteskiu-
sza,powracawątekwiążącynaukęipostęp:„Drugiponukač,daseznanost-
imsvompomnjomposvetimo,jestposveosnovananada,daunjihmožemo
učinitiveliknapredak,dospjetidoznatnesavrśenostiidanaśinaporineće
bitibezblagotvornihposljedicah”
9
(n.a.1865:24).Wdalszychpartiachteks-
tuzdobywaniewiedzyzostajepowiązane(wduchufrancuskichmyślicieli)
zeszczęściem.Zapostępemwobszarzeoświaty,powiązanymzkształtowa-
niemmoralności,opowiadałsięteżStjepanRadić(1871-1928),akcentując
duchowąwyższośćsłowiańskąnadZachodem,alejednocześniezaznaczając
potrzebęaplikacjijegoosiągnięćmodernizacyjnych.IdeałemRadicianapolu
wcielaniawżycieideipostępubyliCzesi,którymudałosiępołączyćrówno-
ległyrozwójkultury,technikiipolityki.
Bezwzględuzatemnakierunektransferuidei,tj.czyprzybywały
zNiemiec,zFrancji(rzadziejzAngliilubHolandii)zawłoskimpośrednic-
twem,czybezpośredniozCzech,wyraźnajestskłonnośćChorwatówwXIX
---
---
---
---
---
---
---
---
8
„Postępjednegonarodupowinienbudowaćirozwijaćmiłośćwszystkich,aniezachwyt
jednostek;ponieważtylkowtedyjegopodstawabędzienieruchomaizabezpieczonaprzeciw-
kokażdejburzyiatakowi”.
9
„Drugimbodźcem,abynaukomswojąuwagępoświęcić,jestcałkiemuzasadnionana-
dzieja,żewnichmożemyzrobićwielkipostęp,osiągnąćznacznądoskonałośćiżenaszewy-
siłkiniebędąbezpozytywnychskutków”.
