Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zpierwszychmanewrówznajdowałosięnaokręcie„Braunschweig”,aradzieckienaokręcie„Marat”.Szczególnąuwagęzwróconowówczasnasposób
porozumiewaniasięobujednostek,któreposługiwałysiędotądniespotykanymradzieckimszyfremmorskim.Powodembyła,jaksądzono,bliskaodległość
polskichwybrzeży.Zamierzenieobuflotstanowiłoteżprzestudiowanieblokadypolskiegowybrzeżaorazdesantu27.Współdziałanieichniebyło
zaskakującedlapolskichsłużbinformacyjnych,alepozwoliłopoznaćzamiaryobusił,celmanewróworazzastosowanewnichtechnikiitaktykę.
Odmaja1925rokuzauważonowzmożonyruchokrętówradzieckichprzybywającychdoportówniemieckich.Wedługinformacjipolskichźródeł,
wszystkieprzystosowanebyłydoodbiorudużegoładunku.Zostałyonewcześniejodpowiedniowzmocnioneiprzygotowanedoprzewozupotężnego
załadunku.Ichwypornośćwahałasięod5tysięcydo8tysięcyton.Domyślanosię,żechodziłoowywożeniemateriałówwojennych,któreudałosię
przechowaćmimoograniczeńwersalskich28.
Kolejnainformacjaokontaktachniemiecko-radzieckichprzekazanazostałaprzezoficerawywiadowczego,mjr.JózefaCzuszkiewicza,pracującego
wKonsulacieRzeczypospolitejPolskiejwSzczecinie.Twierdziłon,żeodczerwcadowrześnia1925rokuwSwinemünde(Świnoujście)przebywał
radzieckiczteromasztowyokrętszkolny,któregozałogawsile250ludziodbywałaćwiczenianamorzuinalądziewspólniezzałogątamtejszej
półflotylli29.Latem1925rokutensamoficerprzekazałmeldunekdotyczącyprzyjazduoficerówradzieckichdostoczniszczecińskiej„Vulkanwerft”.Była
tospecjalnakomisjaskładającasięzpięciuosób.Udałomusięustalićnastępującenazwiska:Rosnikow,KubalenkoorazinżynierWłosky(lubBłosky).
Wmeldunkupolskiegooficeraznalazłsięteżzapisoodbytychwczerwcuwspólnychradziecko-niemieckichmanewrach.Przyjechałowtedyokoło
trzydziestuoficerówartylerii.Namiejscubyłodziesięciuniemieckichwojskowych,awpołowiesierpniadojechaliniemieccydowódcydywizji.Delegacja
radzieckazakwaterowanazostaławhotelu„Centralny”wSzczecinie,gdzieprzygotowanonatęokolicznośćdziesięćpokoi30.
WidoknakanałMotławy1930r.
Innawizytaradzieckiejflotymiałamiejscepodkoniecsierpnia1928roku.ZawinąłwtedydoSzczecinapłynącyzLeningraduparowiec„Marie
Ferdinand”.Najegopokładzieznajdowałysię62osoby,którezamierzałypodjąćpracęwfabrykachniemieckich.Byłatowymianazaniemieckich
pracownikówzatrudnionychwZwiązkuRadzieckim.Wszystkieosobyznajdującesięnastatkuposługiwałysiębieglejęzykiemniemieckim.Ponadto
womawianymokresiedoportuszczecińskiegoczęstozawijałyokrętyradzieckiewceludostarczanialubodbieraniazamówień,bowiemstocznia
wSzczecinie„Oderwerft”wykonywałanaichrzeczusługiremontowe31.
Polskiwywiad18sierpnia1929rokuodnotowałwizytędwóchkontrtorpedowców„Lenin”i„Rykow”wporciewojennymwPillau(Pilawie).Manewr
przybyciastatkówdomolobył,jakpodkreślała„OstpreussischenZeitung”,wzorowokrótki.Dowódcągoszczącychokrętówbyłkpt.Smirnow.Zkolei
„Leninem”dowodziłkpt.Zając,a„Rykowem”kpt.Elms.Jakopisywałpolskiobserwator,„wyglądokrętówbudziłpodziw”32.Naszczególnąuwagę
zasługiwałfakt,żebyłyonestosunkowomłode.„Lenin”zbudowanyzostałw1927roku,adrugiw1916roku.Uzbrojeniekażdegozkontrtorpedowców,
wedługinformatora,składałosięz4armat100mm,2armat63mmoraz3potrójnychrurtorpedowych.Załogaliczyła12oficerówi149szeregowców.
PowitanierozpocząłburmistrzPillau(Pilawy)Stamer.Zaznaczył,żebyłatopierwszawizytaradzieckichokrętówwporciePrusWschodnichimiałaona
podkreślićintegralnośćtegoobszaruzNiemcami.Ponadtospotkaniemiałopogłębićwymianęhandlową,jakrównieżzacieśnićwspółpracęobukrajów
namorzu.Kpt.Smirnowwodpowiedzi,dziękujączaprzywitanie,zapowiedział,żekolejnąokazjąrozmówbędziezaproszenieokrętówniemieckich
doZSRR.WciągutrzechdnipobytuzałogaprzyjmowanabyłaprzezadministracjęPrusWschodnichorazkonsularadzieckiegowKrólewcu
Meyersona33.Podczaspostojuokrętybyłyotwartedlazwiedzających.PopobyciewPillau(Pilawie)kontrtorpedowceudałysiędomacierzystych
portów34.
PonadtowtymsamymmiesiącudoportuwSwinemünde(Świnoujściu)przybyłyradzieckiekrążowniki„Profintern”oraz„Aurora”.Podczaspowitania
załógiprzemówieńpodkreślanosenswzajemnejwspółpracyorazudziałuNiemiecwrozbudowieflotyZSRR.NaspecjalnezaproszeniemarszałkaPaula
vonHindenburgagoszczącyadmirałGladitschudałsięznimnaspotkaniedoBerlina.Rewizytątegospotkaniabyłrejs,odbytywnastępnymroku,
niemieckichokrętówdoLeningradu,OdessyiSewastopola35.
Śledzącniemiecko-radzieckąwspółpracęwojskowągdańskaekspozytura„dwójki”odnotowywałatakżeprzykładywspółpracyszpiegowskiejtychże
krajów.PoczątkowowywiademNiemiecwWolnymMieścieGdańskuzajmowałasięzakonspirowanawstrukturachNiemieckiejSłużbyZagranicznej
„Nuntia”36orazkomórkiinformacyjneorganizacjicywilno-wojskowych.Od1923rokuwmieściedziałałaterenowakomórkawywiaduwojskowego
Abwehry37.SprawamiradzieckimiwGdańskuzramienia„Nuntii”kierowałpłkStapff.Piastowaneprzezniegostanowiskosekretarzaniemieckiego
KomisarzaRząduFoesterabyłodoskonałąprzykrywkądlajegoprawdziwejdziałalności.Opiniipublicznejznanybyłgłówniejakoniemieckikomisarz
wojskowyprzywładzachgdańskich.MiałteżkandydowaćnastanowiskoniemieckiegokonsulawGdańsku.Oficjalniedodatkowopełniłfunkcję
przedstawicielaNiemieckiegoCzerwonegoKrzyża.WysyłanizBerlinaagenci,pracującydla„Nuntii”,aprzebywającywGdańskumusielimeldowaćsię
właśnieuniego38.PonadtopłkStapffutrzymywałbliskiekontaktyzniemieckimkonsulatemwGdańsku.Wtensposóbzałatwiałfałszywedokumentydla
swoichpracownikówwywiaduprzekraczającychgranicęzPolską39.
ZwiązekRadzieckiprowadziłwywiadwojskowy40ipolityczny41.JegosłużbyinformacyjnewWolnymMieścieGdańskuodpoczątkulatdwudziestych
nieposiadałyjednegoośrodkadecyzyjnego.KilkasiatekwywiadowczychdziałającychnatereniemiastapodlegałorezydenturzewarszawskiejRazwiedupra.
Wywiadtegopaństwanakierunkupolskimopierałsięgłównienainformatorach,dlaktórychistnienieRzeczypospolitejniemiałowiększegoznaczenialub
bylinawetwrogonastawienidoniej42.Wykorzystywanoteżosoby,którecodziennieprzemierzałykolejątrasędoGdyniprzezGdańsk.Tałatwa
ipraktycznienieskrępowanakomunikacjapomiędzyRzeczpospolitąaWolnymMiastemGdańskiemułatwiałamigracjępomiędzyplacówkami
wywiadowczymi43.
GdańskstałsięrównieżmiejscemwypadowymdladziałańwywiadowczychnaterenPolskiikrajównadbałtyckich44oraztranzytemnaterytorium
Rzeczypospolitej.AgenciwjeżdżalidoPolskitakżezŁotwy,PrusWschodnichiRumunii45.WywiadradzieckiniedziałałnaobszarzeWolnegoMiasta
Gdańskatakprężniejakniemiecki,jednakbyłrównieniebezpieczny.Licznesiatkikierowaneprzezkomunistówstanowiłypodwójnezagrożenie.Zjednej
stronychodziłoorozpoznaniewywiadowcze,alezdrugiejopropagowanieideirewolucyjnych.Początkowyokresdziałalnościradzieckichsłużb
informacyjnychwGdańskucharakteryzowałsięchaosem.Stanten,korzystnydlaPolski,spowodowanybyłbrakiemcentralinadzorującejwszelkie
działania.Zmieniłosiętoporoku1926,awięcpoustanowieniukonsulatuZSRRwtymmieście,którystałsięcentraląszpiegostwategokrajuwWolnym
MieścieGdańsku.
PrzykłademnawspółdziałaniedwóchpaństwnapłaszczyźniewywiadowczejbyładziałalnośćMiędzynarodowegoTowarzystwaWymianyTowarowej
„Iwa”.Podprzykrywkądziałalnościgospodarczejzakamuflowanoniemiecko-radzieckąsiatkęszpiegowską.Siedzibatejorganizacjiznajdowałasię
wBerlinie,awróżnychmiastachEuropyposiadała14filii.JednaznichdziałaławGdańsku.PracownicytejfirmyczęstopodróżowalidoBerlina
idopolskichmiastleżącychprzywschodniejgranicyRzeczypospolitej.Należyzaznaczyć,żewspółpracawywiaduradzieckiegoiniemieckiegoukładałasię
dobrze.Niemcyprzekazywalimateriałydotycząceorganizacjipolskiejartyleriiorazinstrukcjemobilizacyjnezlat1924–1925nawypadekwojny.
Wodpowiedziotrzymywaliodswojegopartnerawiadomościdotycząceprzemysłuwojennegopolskiego46.
CiekawymprzypadkiemukazującymzazębiającesiękontaktysłużbinformacyjnychniemieckichiradzieckichbyłasprawainformatoraTuska.23sierpnia
1926rokudogdańskiejekspozyturytrafiłopismomjr.Steifera—szefaplacówkipoznańskiej.Chodziłooobjęciespecjalnąobserwacjąwspomnianego
człowieka,który,będącpracownikiempoznańskiejekspozytury,dlazakonspirowaniaswojejdziałalnościnawiązałiutrzymywałkontaktzradziecką
placówkąwywiadowcząwWolnymMieścieGdańsku.Jejrezydentomwmieściezkoleipowiedział,żenawiązałkontaktzpolskimwywiadem.Uważał,
żetakietłumaczenieułatwimuwPolscepracędlaMoskwy.Wmiędzyczasiezostałaresztowanyprzezgdańskąpolicję,alepowstawiennictwieinnego
informatora,mającegokontaktywśródgdańskichpolicjantów,odstąpionoodkarywięzienia.MjrSteiferzauważył,żepowyższasytuacjasugerujefakt
pracyszpiegowskiejnawetnatrzystrony:dlaZwiązkuRadzieckiego,Niemiec,zktórymicipierwsiwspółpracowali,orazdlaPolaków.Szefpoznańskich
strukturwywiadowczychzaleciłobserwacjęTuska,jednocześnieoznajmiając,żeniezauważonoinspiracjimateriałówinformacyjnychzjego
