Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
dnizamordowanookoło8tys.,2tys.zaśwywiezionodoSobiboru,gdyżobózwBełżcubyłjużzamknięty.RównocześniezakcjąweLwowie
zlikwidowano6-tysięcznąspołecznośćżydowskąwLubaczowie,ostatnimgetciewpowiecieRawaRuska.CzęśćtrafiładoSobiboru,ale
wieluudałosięuciec.Późniejprzyszłakolejnanastępnemiejscowości.WiększośćŻydówzabijanoterazwmiejscuichzamieszkania.
Dokolejnejseriiegzekucji,którapochłonęłakilkanaścietysięcyŻydów,doszłonaprzełomiekwietniaimaja.Ostatniafalamordów
rozpoczęłasiępodkoniecmaja,adecyzjatamiałazwiązekzpowstaniemwgetciewarszawskim.MordówdokonanonajpierwwSamborze,
anastępniewpowiatachKamionkaStrumiłowa(gettawBuskuiSokalu)iZłoczów(PrzemyślanyiBrody).Potemzlikwidowanonastępne
getta,m.in.wDrohobyczuiStryju.Od1czerwcapolicjaniemieckaiformacjepomocniczezaczęłylikwidowaćgettoweLwowie,wktórym
przebywałookoło15tys.Żydów,wtymwielunielegalnie.Mniejszośćuznanąza„zdolnychdopracy”zostawionowoboziejanowskim.
Pozostałychrozstrzeliwanoalbowywożono.JakoostatniezlikwidowanogettowCzortkowie.Resztkęjegomieszkańcówalbozabito,albo
przeniesionodoobozówpracy.OdrozpoczęciaakcjiReinhardt”„do27czerwca1943wysiedlonoogółem434329Żydów”72.W21obozach
pracynatereniedystryktuznajdowałosięjeszcze21156Żydów.Obozytemiałybyć„nabieżącoredukowane”.
ZamknięcieobozuwBełżcu
Wstyczniu1943r.woboziezagładywBełżcuniewznowionojużakcjieksterminacyjnej.Pierwszyobózakcji„Reinhardt”spełniłswoje
zadanie,stającsięmiejscemkaźnidlawiększościŻydówzdystryktówkrakowskiego,lubelskiegoigalicyjskiego.Niewiadomo,
cozadecydowałoozaprzestaniuwtymmiejscumasowegomordu.Byćmożestałosiętakzpowodubrakumiejscanakolejnemasowe
groby.Jużwiosną1942r.HimmlerwydałrozkazpaleniaciałofiarzamordowanychprzezEinsatzgruppen.Operacjitejnadanokryptonim
„Sonderkommando1005”,adowodziłniąstandartenführerSSPaulBlobel(1894–1951).Wewszystkichobozachakcji„Reinhardt”ciała
ofiarnależałowydobyćzmasowychgrobówispalić.Tęprzerażającąpracęmusieliwykonywaćprzetrzymywaniwobozachwięźniowie.
DoBełżcaściągniętokoparkiiinnysprzęt.Stosy,naktórychukładanozwłoki,płonęłydzieńinocprzezwieletygodni,aodórśmierci
roznosiłsięwpromieniuwielukilometrów.Kościofiarmielonoprzyużyciuspecjalnychmłynków.Temakabrycznepracezakończono
wiosną1943r.
Pozatarciuśladówzbrodnirozpoczęłasięsystematycznalikwidacjainfrastrukturyobozowej.Budynkipokoleirozbierano,niektórebaraki
przetransportowanonaMajdanekidoTrawnik.WięźniówprzewiezionodoSobiboru,gdzienatychmiastzostalizamordowani.Przeżyłtylko
ChaimHirszman,którywyskoczyłztransportu.Naterenieobozuzaczętosadzićdrzewa.Powstałotam„gospodarstworolne”,naktórym
osadzonojednegozwartownikówzrodzinązzadaniemdoglądaniaterenuiodstraszaniapotencjalnychkopaczy73.
DeportacjeŻydówspozaGGdoSobiboruiTreblinki
2marca1943r.przybyłdoSobiborupierwszytransportŻydówzokupowanejHolandii.Powodemskierowaniawiosną1943r.części
transportówdoSobiborubyłanajprawdopodobniejtrwającaprzebudowakomórgazowychwKLAuschwitz-Birkenau.Zniektórych
transportówwybieranowięźniów„przydatnychdopracy”;osadzanoichnaMajdankuiwobozachpracy.Większośćodprowadzano
dokomórgazowych.Ostatni,19.transportholenderskiprzybyłdoSobiboru20lipca.Łącznietrafiłotam34313Żydówspośródprawie
100tys.ofiarZagładywHolandii.Tylkoniewielkaczęśćznichzostaławyselekcjonowanadopracyprzymusowej.74.Wokresie
od4do25marcadoSobiboruprzysłanoczterytransportyzobozuprzejściowegowDrancypodParyżem.Wkażdymznajdowałosięokoło
tysiącaŻydów.WszystkieofiaryzHolandiiiFrancjiznanesąznazwiska,zachowałysiębowiemlistytransportowe.
KolejnetransportyofiarzzagranicynapływałyrównieżdoTreblinki.Naprzełomiemarcaikwietnia1943r.przywiezionotamŻydów
greckichijugosłowiańskichmieszkającychnaobszarachprzyłączonychw1941r.doBułgarii.Śmierćwkomorachgazowychznalazło4215
osób.Żydówmacedońskich(zmiastSkopje,Bitola,Strip)skoncentrowanowSkopje,poczymwtrzechtransportachwysłanodoTreblinki.
DoTreblinkidotarłteżtransportznajwiększegoskupiskażydowskiegowniemieckiejstrefieokupacyjnejwGrecji,Salonik.Wpołowie
marca1943r.rozpoczęłysiętamobławyideportacje.Wciąguniespełnadwóchmiesięcywywieziono46tys.Żydów,głównie
doAuschwitz-Birkenau75.Jakwynikazdokumentówkolejowych,przynajmniejjedentransport,liczący2800ofiar,wysłanodoTreblinki76.
KonspiracjaibuntwTreblince
WoboziezagładywTreblincemimokoszmarnychwarunkówwśródwięźniówzinicjatywydr.JulianaChorążyckiego(1885–1943)
zawiązałasięorganizacjakonspiracyjna.Opracowanoplanzniszczeniakomór,zabiciaesesmanóworazstrażnikówiucieczki.Dojego
realizacjipotrzebnabyłaprzedewszystkimbroń,którąmożnabyłoalbokupićnazewnątrzobozu,albozdobyćnaNiemcachiUkraińcach
poichzabiciu.Chorążyckizostałzłapanyizabity(wedługinnychwersji–popełniłsamobójstwo).Nieprzerwałotoprzygotowańdobuntu.
Przywódcąkonspiratorówzostał30-letniZoltanBloch.PojegoprzeniesieniudoczęścieksterminacyjnejnaczelestanąłinżynierMarceli
Galewski,pełniącyfunkcję„starszegoobozu”77.Datęwystąpieniawielokrotnieodkładano,wreszcieustalonojąnaponiedziałek2sierpnia.
Więźniomudałosięniepostrzeżeniewynieśćzmagazynukilkakarabinówipistoletóworazgranaty.Niespodziewanyincydentzmusił
spiskowcówdoprzyspieszeniaakcji.Nieudałosięzlikwidowaćstanowiskogniowychnawieżachstrażniczychaniopanowaćobozu.
Podpalononiektórezabudowania,leczkomórgazowychnieudałosięzniszczyć.Wieluwięźniówpodczasbezładnejucieczkizostało
zastrzelonych.Wwalceipodczasucieczkizginęliwszyscyinicjatorzybuntu.Galewskibyłwidzianypozaterenemobozu,Blochzginął
wcześniej,ostrzeliwującsięprześladowcom.Ci,którychnieschwytanoizabitowciągupierwszegodnia,uciekaliwniewielkichgrupachlub
pojedynczo,apotemzróżnymskutkiempróbowaliprzetrwaćwokolicy.Dokońcawojnyprzeżyłoblisko70uciekinierów78.
KOŃCOWAFAZAAKCJI„REINHARDT”
ZagładagettawBiałymstoku
Latem1943r.wbiałostockimgetciepozostawałoponad30tys.mieszkańców,zatrudnionychwwiększościwzakładachiwarsztatach
pracującychnapotrzebyniemieckie.Działającatamdobrzezorganizowanakonspiracja,złożonazprzedstawicieliwszystkichnurtów
politycznych,odkomunistówdosyjonistówrewizjonistów,przygotowywałasiędolikwidacjigetta.Najejczeleodczerwca1943r.stał
współzałożycielŻOBwWarszawie,członekDroruMordechajTenenbaum(1916–1943).Dyskutowano,czykonspiratorzymająopuścić
getto,czyteżpozostaćnamiejscuipodjąćwalkę.Zwyciężyładrugaopcja,choćkilkagrupmłodzieżyprzedostałosięwpobliskielasy
iprzystąpiłododziałalnościpartyzanckiej.PrzewodniczącyJudenratuEfraimBaraszpopierałplansamoobrony.
Wnocyz15na16sierpniagettozostałootoczoneszczelnympierścieniemSS,złożonymzmiejscowychsiłpolicyjnychwzmocnionych
funkcjonariuszami26BatalionuPolicji,34PolicyjnegoPułkuStrzelcówisformowanegozBiałorusinówbatalionupolicyjnego.Nie
przygotowanoteżzawczasuschronówikryjówek.Tenenbaumzakładał,żewobliczuniebezpieczeństwaczęśćmieszkańcówprzyłączysię
dowalkiizichpomocąudasięwydostaćpozakordon.Nadziejetejednakokazałysiępłonne.Rozpoczęteo9.30przyul.Smolnej
nagranicygettadziałaniaorganizacjibojowejzpowoduwyczerpaniaamunicjizakończyłysięniepowodzeniem.Niewielkiestarciatrwały
jeszczeprzezkilkadni.20sierpniaTenenbaumijegozastępcaMoszkowiczpopełnilisamobójstwo.Dwadniwcześniejrozpoczętowywózkę
mieszkańcówgettadoTreblinkiinaLubelszczyznę.Specjalnebrygadyprzeczesywałygettowposzukiwaniuuciekinierów,których
następniewywożonopartiamizamiastoirozstrzeliwano.NamiejscupozostałoprzezpewienczasokołotysiącaŻydów,którzymielisię
zająć„pracamiporządkowymi”.Wkrótceionizostaliwywiezieni.Wpołowiewrześniaokręgbiałostockistałsięoficjalnie
judenrein
79.
OstatnietransportyibuntwSobiborze
Latem1943r.wSobiborzeprzebywałookoło600więźniów,wtym150kobiet.PrzeważaliwśródnichŻydzipolscy.Bylionizatrudnieni
przyprzyjmowaniutransportów,sortowaniurzeczypozamordowanych,pracachporządkowych,obsłudzezałogi,robotachbudowlanych
ileśnych.Kilkudziesięciurzemieślnikówpracowałowwarsztatach:szewskim,krawieckim,stolarskim,kowalskimijubilerskim.Najcięższy
byłloskilkudziesięciuwięźniówSonderkommando,zamkniętychwodizolowanejstrefieśmierci.Ostatnietransporty,wpołowiewrześnia,
skierowanodoSobiboruzLidy,MińskaiWilna.
14październikawybuchłbunt,kierowanyprzezAleksandraPeczerskiego,którywrazzżołnierzamiArmiiCzerwonejtrafiłdoSobiboru
wjednymztransportówzobozuwMińsku.Esesmanówzwabianokolejnopodróżnymipretekstamiwustronnemiejscaipocichu
eliminowano.Przeciętokabletelefoniczneiodciętoprąd.Późniejjednaksytuacjasięskomplikowała.Gdykolumnawięźniówruszyła
wkierunkubramy,rozpoczęłasiębezładnastrzelanina.Wachmaniotworzyliogieńzwieżstrażniczych.Wzapadającychciemnościach350
więźniomudałosięwydostaćspodostrzału.PrzybyłenamiejscepokilkugodzinachsiłypolicyjnezChełmaspacyfikowałyresztkioporu.
Okazałosię,żestratyniemieckiebyłybardzopoważne:zabito11esesmanówikilkuwachmanów.Ruszyłpościgzłożonyzpolicjantów
