Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zbożepolskiegomyślenia
stałasięwzasadziewyłącznieszlachtaziemiańska—aijegopozycjaeko-
nomicznasystematycznieodtądsłabła.Ztegowzględu,luteranizmniemógł
stanowićwiększegozagrożeniadlakatolickościpaństwa.Poważniejszym
problemembyłdruginurtreformacji,czylikalwinizm;popierwsze
dlatego,żejegooddalenieodkatolickiejortodoksjijestjeszczewiększe
niżluteranizmu,podrugieztegopowodu,żetoonwłaśniezyskałsobie
owielewiększąpopularnośćpośródszlachtyimagnaterii,taknkoroniar-
skiej”
,jakilitewskiej.Zagrożeniebyłowięcztejstronyznaczniewiększe,
naszczęściejednakstępiałajeniecotaokoliczność,żepobudkiprzechodze-
nianawyznanieewangelicko-reformowanebyłypośródszlachtypolskiej
raczejpolityczno-jurydyczneiekonomiczne,gdyżoznaczałynuwolnienie
się”spodwładzyduchowieństwaorazpowinnościświadczonychnarzecz
Kościoła,natomiastzawiłościteologiczno-doktrynalnekalwinizmuniezbyt
zaprzątałyumysłySarmatów.Wyjątkiembylituci,którzyznaleźlisięjuż
nasamymskrajunpierwszej”reformacji,czyliantytrynitarscyBraciaPolscy,
zwaniteżarianami,bocidokwestiidoktrynalnychpodchodziliniezwykle
poważnie,leczwtymwypadkubarieręimmunologicznątworzyłwłaśnie
ichekstremizm(zwłaszczategoodłamu,którygłosiłintegralnypacyfizm),
odrzucanyprzezogółszlachty,nietylkokatolickiej,aleiprotestanckiej.
Gdybyprzetospróbowaćnakreślićhipotetycznyscenariusz,comogłoby
staćsięzPolską,gdybyodpadłaonaodkatolicyzmu,odKościoła,odjedno-
ścizRzymempapieskim,towydajesię,żejedynąewentualnościąmającą
wysokistopieńprawdopodobieństwabyłobyzaistnienieunasczegoś
nakształtanglikanizmu,azatem:wsensieteologicznym—fenomenu
najmniejwyrazistegodoktrynalnie,npółśrodkowego”,nhybrydowego”
wobeckatolicyzmuiprotestantyzmusensuproprio;wstrukturzeinstytu-
cjonalnejzaś—jakotzw.kościołanarodowego,zkrólemjakojegogłową,
zamiastpapieża,który(ZygmuntIIAugust)miałprzecieżdokładnietaką
samąpokusęuczynieniategojakHenrykVIII,pragnączapewnićsobie
legalnegopotomkaiciągłośćdynastiipanującej(wodróżnieniuodkró-
laAngliijednakszczęśliwietejpokusienieuległ).Ten,mimowszystko
42
