Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
Ramyteoretyczno-metodologiczne
102040SocjaliściiK0Marks
PoczątekXIXw.byłokresemszybkiego,żywiołowegorozwojukapitalizmu
fabrycznegoiwogólegospodarkiopierającejsięnawłasnościprywatnej.Obok
ilościowegowzrostuprodukcjinarastałynierównościspołeczneipauperyzacjaklasy
robotniczej,popularnośćzaczynałyzyskiwaćpoglądyokreślanemianemsocjalizmu
utopijnego.Wrazzpojawieniemsiętakichpoglądówzostałapoddanakrytyce
kategoriawłasnościprywatnej,zarównojakoprowadzącadonierównościiwyzysku
jednychludziprzezdrugich,jakistojącawopozycjidowolności,traktowanejjako
najważniejszeprawoczłowieka.Tegorodzajupodejściewyrażałprzedewszystkim
P.J.Proudhon,twórcaanarchizmu,autorgłośnejpracyCotojestwłasnośćisłyn-
negobonmotu,wielokrotniepóźniejwykorzystywanegoprzezrozmaitychrewolu-
cjonistów:,,Czymjestwłasność?Kradzieżą.’’(Lapropriétéc)estlevol.)
28
.
Wszyscywybitnimyśliciele,wiązanizsocjalizmemutopijnym,wmniejszym
stopniupotępialiwłasnośćprywatnąigłosiliwyższośćkolektywnychformwłasności
zarównodlaładuspołecznegoorazniwelowaniazróżnicowanialudzi,jakiefek-
tywnościgospodarki.Trzebatuzwrócićuwagęnaważnąkwestię.Otóżodpoczątku
dziejóważdokońcaXVIIIw.rozważanianatematwłasnościdotyczyłyprzede
wszystkimwłasnościziemskiejiwpewnymstopniuwłasnościindywidualnej.
NatomiastwpierwszejpołowieXIXw.—właśniewpoglądachsocjalistówutopij-
nych,któreodzwierciedlałyprzemianyzachodzącewsferzerealnejgospodarki
—kategoriawłasnościzaczęłanabieraćnowegowymiaru,odnoszącegosiędo
własnościkapitalistycznej,główniefabrycznej.
Zasadniczymwkłademmarksistówwkwestiiwłasnościjestszerokieroz-
ważanieiupowszechnianiepoglądu,żeformawłasnościgospodarczej(własności
środkówprodukcji)wdecydującymstopniudeterminujekształtnietylkosystemu
gospodarczego,aleiustrojuspołeczno-politycznego(formacjispołecznej),któryjest
immanentniezwiązanyzrodzajemwłaścicielazasobówgospodarczych(przedsię-
biorstw)
29
.Zprostegoodczytaniaideimarksizmuwyciąganowniosek,żeforma
własnościpowinnatakżedeterminowaćcelegospodarowaniaorazzasadypodziału
wytworzonychdóbr,aformawłasnościjestpodstawowymkryteriumróżnicującym
systemygospodarcze.ZnanyjestdobrzepoglądK.Marksanatemattrzechstadiów
ewolucjiformacjispołecznych,związanychzkolejnymizmianamiformywłasności.
Wczasachzamierzchłychistniałobezklasowe,prymitywne,skolektywizowane
społeczeństwo,wktórymnaturalnabyławłasnośćzbiorowa,wspólnotowa.Następ-
nie,wmiaręrozwojudziejów,intensyfikacjiprodukcjirolnejitp.,wyodrębniałysię
klasyspołeczne,awrazztympojawiałasięwłasnośćprywatna.Procestenosiągnął
swojąkulminacjęwwarunkachkapitalizmufabrycznego.Ostatniestadiumroz-
28
Zob.:R.Pipes,Własnośćiwolność,jw.,s.84.
29
Piszemy,,upowszechnianie’’,podobnybowiempoglądgłosiłwcześniejangielskimyśliciel
politycznyJ.Harrington.
,,Harringtonbyłpierwszymteoretykiempolityki,któryuważałwładzę
politycznązaproduktuboczny(...)rozdziałuwłasnościmiędzypaństwemaludnością.’’—R.Pipes,
Własnośćiwolność,jw.,s.60.
