Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
•
JacekBaluch
nasząświadomośćkulturalnąizapierwsze„samizdaty”gotowisąuznaćdzieła
dziewiętnastowieczne,anawetstarsze.WłoskislawistaFrancoVenturinazywa
naprzykładwewstępiedowłoskiegoprzekładuPodróżyzPetersburgadoMos-
kwyksiążkęRadiszczewa„antenatemdziewiętnastowiecznegoiwspółczesnego
samizdatu”2.
Zapierwszydruksamizdatowypragniewięcuznaćksiążkęwydanąokoło
1790rokuw600egzemplarzach(dużotoczymało?)jakodruk„półprywatny”
i–jakmożnasiędomyślać–za„dziewiętnastowiecznysamizdat”gotówjestna
przykładuznaćdrukowaneanonimowolubpodpisywanepseudonimemutwo-
rydekabrystów.Natejsamejzasadzie,pewnejanalogiiczyteżodwołaniasiędo
tradycji–możnabynazwaćHercena,wydającegonaemigracji,antenatem„ta-
mizdatu”.PodobnieCzesinazywająKarlaHavlićka,wysiedlonegozPragiiinter-
nowanegowBrixen,„c.k.dysydentem”
,zaśmyPolacymoglibyśmytwierdzić,że
pierwszym„teoretykiem”samizdatubył–JózefPiłsudskijakoautorfelietonów
wsocjalistycznymczasopiśmie„Naprzód”
,zebranychnastępniewksiążeczceza-
tytułowanejBibuła(1903).Piłsudskibowiemopisałszeregsytuacji,którewiele
latpóźniejpowtórzyłysięwwydawniczejdziałalnościniezależnegopolskiego
„drugiegoobiegu”(naprzykładmożliwościistnienia„dochodowejbibuły”;na
samizdaciewpolskichwarunkachrównieżmożnabyłowpewnychszczególnych
sytuacjachnawetzarobić).
IstniejejednakwyraźnaróżnicamiędzysamizdatemdrugiejpołowyXXwie-
kuadziewiętnastowieczną„bibułą”,awięctym,coporosyjskunazwalibyśmy
подпольнаялитература.Dziewiętnastowiecznabibułabyłaliteraturąrewolu-
cyjną,wywrotową,nielegalną;samizdatnatomiastaspirowałdolegalności,dore-
alizacjikonstytucyjnejzasadywolnościsłowa,deklarowanejprzezustawodawcę,
alewpraktyceograniczonejprzezcenzuręprewencyjną,którawwarunkachpań-
stwasocjalistycznegodecydowałanietylkootreściachprzekazu,aletakżeowy-
sokościnakładui–przydzialepapieru.IotóżwRosjicarskiejistniałacenzura
prewencyjna,aleniebyłoowegomonopoluwydawniczo-poligraficzno-kolporta-
żowegopaństwa,adopieropołączenieowegomonopoluiomnipotencjicenzury
stwarzawarunki,wktórychrodzisiękoniecznośćpowstaniasamizdatu.
Takrozumianysamizdatbyłrosyjskim„wynalazkiem”latpięćdziesiątych
XXwiekuipierwotnieoznaczałsytuację,wktórejautor„wydajesamegosiebie”,
awięcstajesięswoimwłasnymwydawcą,drukarzemikolporterem,ajegoko-
lejniczytelnicydalszymiwydawcami,drukarzamiikolporterami.Wkrótcejed-
nakpowstałypierwszeinicjatywyzbiorowe,czasopismaialmanachy(„Sintaksis”
Ginsburgaod1959roku,„KronikaWydarzeńBieżących”od1968roku),dzięki
którymsamizdatstałsięczymświęcej–ruchemspołecznymorazobywatelskim.
Otym,żewdefinicjęsamizdatumusimyniejakowpisaćpolitycznąrzeczy-
wistośćsocjalizmuwZSRRiwpaństwachodniegozależnych,świadczysama
międzynarodowakarierategoterminu,któryzostałprzejętyzjęzykarosyjskiego.
2Cyt.za:W
.Kasack,LexikonderrussischenLiteraturab1917,Stuttgart1976,s.317.
