Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
34
2.Astronomiasferyczna
Fot.2.2.Dyskusjaastronomówprzykolepołudnikowym
(fot.ObserwatoriumwHelsinkach,1904)
Astrometrięróżnicowąwykonujesięnapłytach
fotograficznych(fot.2.3)lubzdjęciachuzyskanych
kamerąCCD,naktórychzarejestrowanopewną
liczbęgwiazdodniesienia.Ichznanewspółrzęd-
nepozwalająwyznaczyćskalęobrazuiorientację
układuwspółrzędnych.Mającto,pozmierzeniu
współrzędnychprostokątnychx,ybadanegoobiek-
tunazdjęciu,możemyobliczyćjegorektascensję
ideklinację.
Jeślizdjęciepokrywamałepole,współrzędne
wszystkichzarejestrowanychgwiazdzaburzanesą
prawiejednakowoprzezgłówneczynniki:prece-
sję,nutacjęiaberrację.Jednakznacznieodnich
drobniejszyefektparalaksyzmieniawzajemnepo-
łożeniagwiazd.
Przesunięciepołożeniagwiazdynatleodle-
głychobiektównaskutekruchuobiegowegoZiemi
nazywamyparalaksąrocznąlubtrygonometrycz-
ną.Imdalejznajdujesięgwiazda,tymmniejsza
jestjejparalaksatrygonometryczna.Jesttowięc
bezpośredniametodapomiaruodległościgwiazd.
Jedyna.Późniejpoznamymetodypośrednie,wy-
magająceprzyjęciapewnychzałożeńcodoruchów
lubfizykigwiazd.Tęsamązasadętriangulacjisto-
sujesiędopomiarudystansównaZiemi.Alechcąc
mierzyćodległościdogwiazd,musimyużyćnaj-
dłuższejdostępnejbazy-średnicyorbityZiemi.
Wciągurokugwiazdależącanabiegunieeklip-
tykizakreślaokrąg*.Jeślileżynaekliptyce-łuk,
aelipsęwewszystkichpośrednichprzypadkach.
Wielkapółośtejelipsytokąt,podktórymzgwiaz-
dywidaćpromieńorbityZiemi,czylijejparalaksa.
Tradycyjnieoznaczamyjąliterąπ(rys.2.23).
Rys.2.23.ParalaksatrygonometrycznaπgwiazdySto
kąt,podktórymwidaćzniejpromieńorbityZiemi,czyli
jednostkęastronomiczną(1au)
Używanąwastronomiijednostkąodległościjest
parsek(pc).Totakaodległość,zktórej1jednostkę
astronomiczną(au)widaćpodkątem1″.Jeśliwięc
paralaksęwyrazimywsekundachłuku,to:
(2.35)
Ponieważ
1
rad≈206265″,
więc
1
pc≈
206265au.Askoro1au=1,496×1011m,to
1pc≈3,086×1016m.Wliteraturzepopularnej
odległościwyrażasięczęstowlatachświetlnych,
przyczym1rokświetlnytodystans,jakiświa-
tłoprzebiegawciąguroku:9,5×1015m.Stąd
1pc≈3,26latśw.
Pierwszypomiarparalaksywykonałw1838r.
FriedrichWilhelmBessel(1784-1846),uzysku-
jącdlagwiazdy61Cygniwynik0,3″.Najbliższa
gwiazda,ProximaCentauri,maparalaksę0,768″,
czylijejodległośćwynosi1,3pc.
Opróczokresowychprzesunięćwywołanych
paralaksąrocznąwielegwiazdwykazujeruchna
sferzewewłaściwymsobie,niezmiennymkie-
runku.Toefektwynikającyzprzemieszczaniasię
Słońcaigwiazdwzględemsiebiewprzestrzeni,
zwanyruchemwłasnym.Niezmierniepowoli,ale
nieustępliwiezmieniaonwyglądniebaikształt
gwiazdozbiorów(rys.2.24).
*JesttoodbicieorbityZiemi,więcwłaściwienieokrąg,
leczbardzomałospłaszczonaelipsa.
