Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
W.Radziwiłłowicz,Depresjaudzieciimłodzieży,Kraków2010
ISBN:978-83-7587-581-2,©CopyrightbyUniwersytetGdañski,©byOficynaWydawnicza„Impuls”2010
1.7.Odpornośćiczynnikiochronne
31
1.7.3.Czynnikiiprocesyleżąceupodstawodporności
Kiedybadaczezidentyfikująosoby,którespełniająkryteriadowykazaniaod-
porności,następnymetapemanalizjestokreślenieczynnikówochronnychoraz
procesówodpowiadającychzaichprzystosowaniewniesprzyjającychwarunkach
(Garmezyiin.,1984).Jednakbadanie,kiedyidlaczegoosobysąodporne,jesttrud-
nezewzględunaokreślenie,cotworzyczynnikochronny(Windle,1999).Począt-
kowetaksonomieodpornościgłównieodróżniałyczynnikiochronne(zwanerów-
nieżbuforami)odczynnikówkompensacyjnych(Garmezyiin.,1984;Rutter,1987;
Masten,Coatsworth,1998).Czynnikbyłokreślanyjakoochronny,jeślispełniał
dwakryteria:miałnieistotnyzwiązekzprzystosowaniemosóbdoświadczających
niskiegoryzykaorazbyłmoderatoremlubredukowałszkodliwywpływczynnika
stresogennego.Natomiastpojęcieczynnikakompensacyjnegobyłozarezerwowane
dlamodeluefektówgłównych,wktórymczynnik,ojakimmowa,przewidywałwięk-
szeprzystosowaniepsychologicznebezwzględunato,czyjednostkidoświadczały
ryzyka(Downey,Walker,1989).Zatemefektgłównytotradycyjniepostrzegany
czynnikkompensacyjnyjakopodzbiórczynnikówochronnych.Wprzeciwieństwie
dowielupoprzednichtaksonomii,którebezzastrzeżeńtraktowałyefektykompen-
sacyjnejakoodmienneodefektówochronnychipodrzędnewobecnich,takoncep-
tualizacjarozszerzazasięgrozumieniaefektówochronnychikompensacyjnych.
Początkowemusukcesowitejtaksonomiitowarzyszyłoszeregwątpliwości.Na
przykładniektórzybadaczeszerzejużywaliterminu„czynnikochronny”wcelu
oznaczeniaczynników,któreróżnicujądzieciwysokiegoryzykawykazująceprzy-
stosowaniepozytywnebądźnegatywne,bezporównańzdziećminiskiegoryzyka
(Luthar,1993).Jeśliusuniesiękryteriumznacznegoryzyka,trzebabowiemwykazać,
żeczynnikpodwyższyłpozytywneprzystosowaniewzetknięciuzobciążeniami.
NowąobiecującątaksonomięrozwinęłaLutharzewspółpracownikami(2000).
Wtymmodeluwpływczynnikówochronnych(czylicechosób,relacjilubkon-
tekstu,związanychzpozytywnymiwynikamirozwojowymiwsytuacjiryzykaczy
negatywnychwydarzeń)napoziomadaptacjizmieniasięjakofunkcjapoziomu
ryzyka.Zatematrybutjesttaksamoochronnydlawszystkichgrup,cooznacza,że
bezwzględunastatusryzykawszystkiegrupyradząsobielepiej,niżgdyatrybutjest
nieobecny.Jednakrozróżnieńdokonujesię,biorącpoduwagępoziomitypochro-
ny,którapojawiasięjakofunkcjapoziomuryzyka.Koncentrującsięnaprocesie,
taksonomiadokonujeszczegółowegoróżnicowaniawśródinteraktywnychmodeli
ochronyiryzyka.Wyróżniasięsześćnastępującychtypówinterakcjimiędzypozio-
memryzyka(wysokimvsniskim),brakiembądźobecnościączynnikówochronnych
ipoziomemadaptacji(wysokimvsniskim):efektgłówny(protective),efektyochron-
no-stabilizujące(protective-stabilizing),efektyochronno-uwydatniające(protective-
-enhancing),efektyochronno-reaktywne(protective-reactive),efektstałejpodatności
(vulnerable-stable)orazefektpodatność-reaktywność(vulnerable-reactive)(ryc.5).
