Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Zasadyintegracji
Świadomość,żemyśleniedzieckaoświecie,postrzeganiego,macharaktercałościowyiopierasięgłównienajegowłasnymdoświadczeniu,spowodowała,
żewnauczaniuzaczętobraćpoważniepoduwagęrozwójpsychologicznydziecka.JużodXVIIiXVIIIwieku(JanAmosKomeński,JohannHeinrichPestalozzi),
atakżewXIXiXXstuleciu(JanWładysławDawid,JohnDewey)czynionopróbypowiązaniadydaktykiimetodykizpotrzebamidziecka39.
NaukaorzeczachJ.W.Dawidatoksiążkaskonstruowanawedlezbiorów:pokój,mieszkanie,ogród,dom,miastoiwieś,pole,łąka,lasiwoda,miejscerodzinne
iokolice.Totradycja,zktórejwXXwiekuzrodziłasiękoncepcjazbieraniatreścizróżnychdziedzinw„ośrodkitematyczne”.Zaczętonadawaćnauczaniucharakter
praktyczny,łącząctreściwieluprzedmiotów,tymsamymlikwidującnauczanieprzedmiotowe.OvideDecrolypropagowałprzygotowaniedzieckadożyciaprzezżycie
(dostosowującnaukędofazrozwojowychdziecka)izgodniezteoriąośrodkówtematycznych.ZkoleiJ.Deweypreferowałantropocentryzmwdziałaniach
dydaktycznychprzezuaktywnianiedzieckametodamiproblemowymi.Zainicjowałruchzwanyprogresywizmemitworzył„szkołydziałania”.Integracjętreści
nauczaniawswejkoncepcjinauczaniałącznegoprowadziłKarlLinkewAustrii.Łączyłonzagadnienianapodstawiewyodrębnionychkręgówżyciaikręgówrzeczy,
ponieważdziecko–sądził–poznajeświatcałościowo,stopniowowyodrębniającróżnedziedzinywiedzy.Najpierwdzieckomiałopoznawaćośrodkiżycia-ujmować
rzeczywistośćwewzajemnympowiązaniuprzedmiotów,zjawiskiprocesów,następniemiałownikaćwsens,funkcję,istotętychzjawiskiprocesów.Jednakżeniektóre
rzeczy(przedmiotyorazzjawiska)należądojednegoidrugiegokręgu,azatemmogąbyćrozpatrywanezróżnychpunktówwidzenia40.
Innespojrzenienaaktywizowanieuczniawprocesienauczaniapropagowałfrancuskiruchszkołynowoczesnej,któregotwórcąbyłCélestinFreinet.Tworzył
onzespołyuczniowskiepracującenadtakimizadaniami,jak:prowadzeniegazetkiszkolnejczykartotekigromadzącejkartyztematamiopracowywanymiprzez
uczniów,muzykowanie,pracewpolu,ogrodzie,hodowlane,szycie,tkactwo.Wprowadzałdoszkołyinnowacjetechniczne,np.drukarnięszkolną,któranietylko
stwarzaładzieciommożliwośćnauczeniasiępraktycznychumiejętnościzwiązanychzdrukiemksiążki,aletakżedawałaokazjędosamodzielnejpracytwórczej.Freinet
upowszechniłbowiemtechnikęswobodnegotekstu,zachęcającdotworzeniapoezji.Opracowałm.in.sposobyukładaniaprzezdziecipodręczników,którepotembyły
przezniedrukowane.
MariaMontessoriprowadziłaszkołę,wktórejdominowałymetodyumożliwiającedzieckuswobodnąaktywność.Kładłanacisknarozwijaniesamodzielnościiwiary
uczniawewłasnemożliwości,atakżestwarzaławarunkidorozbudzeniajegokreatywności.Jednymsłowem,kształtowałaosobowośćuczniówiichindywidualny
charakter.Wspólniewykonywalionikonkretnezadania(uczącsięprzytymwspółpracyizdobywającdoświadczenia)oraznabywaliumiejętnośćsamokontroli.
Integracjatreścinauczaniasłużyłaćwiczeniukoncentracjinazadaniurozwiązywanymsamodzielnielubznauczycielem.
PodobnietwórczepomysłydydaktycznemiałJeromeS.Bruner,którywksiążceWposzukiwaniuteoriinauczania41propagowałintegracjętreściwbloki
zagadnieniowe.Itaktemat„człowiek”rozpatrywanybyłwielostronnie,począwszyodżyciaikulturyludówpierwotnych,stopnioworozszerzajączagadnienie
oproblematykęrodziny,ażdopoznawaniazasadspołecznychżyciarodzinywspółczesnej.Brunerpostulowałuczeniesięjęzykaojczystegowyłącznieprzezobserwacje
iwsposóbjaknajbardziejnaturalny,bezwiedzynormatywnej.Przykładypodawaneprzezniegomogąbyćdobrewnaucejęzyka,któryniejestfleksyjny,np.
angielskiego.Tenmodelnauczanianiepasujenatomiastdojęzykapolskiego,którywymagaznajomościsystemu,ponieważopartyjestnakonstrukcjachmającychswą
kategorialność.Samewięcobserwacjeniewystarczą,praktycznanaukabezświadomościzasadgramatycznychiskładniowychmożliwajestnapoczątkowymetapie
edukacji,apóźniejdopoprawnegoposługiwaniasięjęzykiempotrzebnajestznajomośćgramatycznychreguł.
PrzedwojnąwPolscerozwinęłasię„szkołatwórcza”im.JanaKantegowKrakowieitakaszkołaćwiczeńprzyseminariumnauczycielskimim.ElizyOrzeszkowej.
StosowanownichmetodyDecroly’ego.Nowezasadypedagogicznepostulowaliitworzylitakże:JanWładysławDawid,LudwikaJeleńska,StanisławKarpowicz,
BogdanSuchodolski.OnauczaniucałościowympisałaJaninaKrahelska,osyntetycznym–BogdanNawroczyński.Zakorelacjątreści„niepotrzebniekawałkowanej
przezprzedmioty”opowiadałsięKazimierzSośnicki,opierającswąpedagogikęnapodstawachfilozoficznych,aksjologicznychipsychologicznych(miałnauwadze
synkretycznycharakterspostrzeganiaucznia).Niesposóbteżpominąćidei„ośrodkówpracy”MariiGrzegorzewskiej.
WdrugiejpołowieXXwiekukorzystanozdoświadczeńmiędzywojniaikontynuowanorozważanianatematintegracjiwnauczaniu.Wliceachpedagogicznych
przygotowywanodopracywklasachI–IIIwedługnauczaniałącznegoK.Linkego.Wlatach60.,70.i80.wielupedagogówpropagowałoróżneformyintegracji.Byli
to:AntoniiJaninaMaćkowiakowie(dwatypylekcji:kompleksoweiproblemowe),ŁucjaMuszyńska,HalinaSowińska,RyszardWięckowski,JadwigaWalczyna
(scalanietreściwokółkierunkówkształcenia:społecznejkomunikacji,przyrodniczo-technicznego,społecznego,artystycznegoifizycznego),MariaCackowska,Tadeusz
Wróbel,MariaJakowickaorazWincentyOkoń.
NapoziomieedukacjiwczesnoszkolnejElżbietaMisiornaokreślałaintegracjęjakowielostronnyprocesscalaniacelównauczania(dydaktyki),wychowania
ikształceniaorazłączeniarozmaitychformukierunkowanejprzeznauczycieladziałalnościdzieci:poznawczej(wiązaniemateriałutreściowegoiwychowawczego
wszerszychjednostkachtematycznych),emocjonalnej(tworzenietakichciągówsytuacyjnych,któresprzyjająprzeżyciom)orazczynnościowej(zadaniowej),
wyzwalającejróżnepomysływpraktycznymdziałaniu.Jednymsłowemscalałaproblematykęintegracyjnąwopisie:ideiintegracji,jejistoty,nauczaniazintegorwanego
zperspektywydzieckainauczycielaorazwymaganychwdydaktycekompetencji42.M.Cackowskapojmowałaintegracjęszerokoibezgranicprzedmiotowych,
likwidująccałkowicieprzedmiotywklasieI.OpowiadałasięzascalaniemwklasieIIpokrewnychtreściprzedmiotowychwokółwspólnychtematów.Według
Cackowskiej43treścisąpodzielonenadłuższeikrótszejednostkitematyczne–miesięczne,tygodniowe,dzienne,ztematemgłównymiwspólnątematykąscalającą.
Wzwiązkuztymzaczęłosięmówićokorelacji,któradotyczygłównietreściijestpojęciemwęższymodintegracji.ZkoleiR.Więckowskiujmowałedukację
wczesnoszkolnąjakocałość,zatemintegracjamiałamiećcharaktertreściowo-organizacyjny.Badaczkładłnacisknaprocesypoznawcze.Ważnabyłaintegracja
kształceniajęzykazformamiwielokierunkowejaktywnościdzieci,np.worganizacjidniapracy.NieodrzucałkształceniałącznegoLinkego,aledopuszczałnauczanie
przedmiotowewprzekonaniu,żenauczaniełączneiprzedmiotowesięniewykluczają,żetreściposzczególnychprzedmiotówstanowiątylkopropozycję(materiał)
dorozwijaniaintegracjiwwielokierunkowejaktywnościdzieci44.
M.Cackowskaomówiłamiędzyprzedmiotowąintegrację45treścinauczania,wyróżniająctrzyrodzajeintegracji:synchroniczną(korelacjatreści),czynnościową
–czynnościtypowedlajednegoprzedmiotuwprowadzanenainnym(piosenkilubmuzykanajęzykupolskim),informacjęrozszerzoną–wiązanietreściwielu
przedmiotówpołączonychzobchodamiroczniciświątpaństwowych.
JerzyKujawiński–mającnauwadzenietylkointelektualnyrozwójdziecka(umysłu),aleipsychiczny(osobowościowy)–postulowałbardzoszerokierozumienie
integracji,takie,którebyłączyłoobiestronyosobowościdziecka:instrumentalnąiosobowościową.Stworzyłzatemszerokiepojęcieintegracji
osobowościowej46,służącekoncepcjommetodycznym,którepozwalajądzieckuprzejawiaćaktywnośćwielostronną,scalającąefektywjednądoskonalszącałość.
Zaznaczył,że„[…]celemintegracjiosobowościowejjestpodmiotjednostkowy,aniepodmiotzbiorowy(oddziałprzedszkolny,klasaszkolna)”47.Według
Kujawińskiegomankamentempublikacjipedagogicznychprzedstawiającychkoncepcjeintegracjijestbrakinformacjiotym,„gdzie,ktoijakmadokonywaćwyników
scalania”48.Autorzatemtenbrakuzupełnia,pisząc:
[…]stwierdzam,żemiejscemscalania(integracji)jestosobowośćdziecka,jegosprawcą–samodziecko,asposobemintegracji–samoscalaniewsobieprzezdzieckowynikówwłasnejaktywności
wielostronnejwzwartącałość.Bowiemistotąintegracjijestscalanie,tzn.tworzeniecałościzczęści49.
Wydajesięjednak,żetakieoddzielanieintegracjiosobowościowejoddziałańpedagogicznych,któretęintegracjętworzą,organizują,jestsztuczneiniezmienia
istotyintegracji.Zgadzamsięztymibadaczami,którzyniesądzą,żebydzieckowokresieszkolnym,zwłaszczawczesnoszkolnym,miałozdolnośćdocałościowego
ujmowaniaprocesówpoznawczychidowykorzystywaniadotegoubogichprzecieżdoświadczeńżyciowych.J.Kujawińskitroszczyłsięzapewneotogłównie,żeby
wtejintegracjitraktowaćuczniajakopodmiot,któryuczysięświadomiekształtowaćswąkreatywnąpostawępoznawczą,ponieważwistocierzeczyintegracjadotyczy
ucznia.
Stosującbowiemkorelacjętreści,pracującróżnymimetodamiczynnościowymiorazorganizującpracęregulowanąwymaganiamitematu,osiągasięstopniowojakąś
cząstkęobrazuświatawzakresietematykiscalającej(domrodzinny,rodzina,szkoła,klasa,miasto,wieśitp.).Oczekiwanie,żenaetapieedukacjiwczesnoszkolnej
zostaniewytworzonywświadomościuczniacałościowyobrazświata,jakiś„zintegrowanysystemwiedzy,umiejętnościipostaw”,jaktoformułuje„Biblioteczka
Reformy”50,niemożebyćspełnione,ponieważdzieckomyślijeszczejednopoziomowo,jednokierunkowo,wsposóbkonkretno-obrazowy,zatemnie
interdyscyplinarny.Dlategonienależycałkowiciezacieraćgranicmiędzyprzedmiotami.Niektóretreścipolonistyczne,matematycznemusząbyćrealizowane
zzachowaniemzasadystopniowaniatrudnościioddzielnie,abydziecimogłyjezrozumiećiopanować.Dotyczytonp.zabiegówprzyanalizieutworu,nauki
sumowania,mnożenia,dzielenia,przekraczaniaprogudziesiątkowego.Jednakprzykładowonaukęozbiorachmożemyłączyćzćwiczeniamijęzykowymizjęzyka
polskiegoi,podobniejakinnedziałaniamatematyczne,zkonkretnymiżyciowymisytuacjami.ZabawawsklepzwierszemJ.BrzechwyNastraganiemożepolegać
nakupowaniuwarzyw,cobędziestwarzaćokazjęzarównodotworzeniarozmów,dialogówmiędzykupującymasprzedawcą,jakidonaukiobliczaniakwoty
dozapłaty.Pozwolitakżeurozmaicićzakupyprzezróżneniespodziewanezdarzenia,np.wjazdmiędzykupujących„szalonego”rowerzysty,nagłąwichurę
przewracającąstragan,wywołującąpanikęwśródsprzedającychikupujących,zakończoną(improwizowaną)sprzeczkąmiędzyklientamiakupcamiotowary,zaktóre
niezapłaconolubktórezostałyzniszczone(wyrażanieżądań,próśbopomocwuporządkowaniustraganu,żalu,złości,podejmowaniepróbypogodzeniasię
iuporządkowaniamiejsca).
Rozumiejąc,żeintegracjaoznaczałączenieelementówwcałość,dopełnianieróżnychzagadnień,akorelacjatopoprostupowiązanie,współzależnośćtreści,
