Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI
Edukacjapolonistycznawsystemiekształceniazintegrowanego
1.Podstawyfilozoficzneipedagogiczneedukacjiwczesnoszkolnej
Dawneprzysłowiepouczałoiostrzegało:„Czymskorupkazamłodunasiąknie,tymnastarośćtrąci”.Staratoprawda,leczzupływemczasuzostałazmodyfikowana
przezwiedzęnatematrozwojudziecka,jegowrodzonychzdolnościimożliwości.Szkołamadużywpływnadziecko,powinnazatemnietylkouczyćikształcić,np.
najęzykupolskimsprawnośćjęzykową,lecztakżewzbogacaćosobowośćczłowieka,wywoływaćwnimzmianywsferzeintelektualnej,psychicznej,etycznej.Oprócz
kształceniajęzykauczniasilnymstymulatoremjegorozwojujestżywykontaktzliteraturąidziełamikulturywkontekstachspołecznym,obywatelskim,patriotycznym.
Wewspółczesnymświeciekontaktdzieciimłodzieżyzliteraturąjestutrudniony,ponieważtreści,któredotąddominowaływksiążkach,zostałyzawłaszczoneprzez
media.Małedzieckodoczytaniamogąjeszczezachęcićrodziceczynauczycielprzedszkolalubszkoły.Jednakwieledzieciwmłodszymwiekuszkolnymzbytdużo
czasuspędzaprzykomputerzeigrachkomputerowych,którenietylkodostarczająrozrywkiwtrakcieśledzenianiesamowitychprzygód,aletakżestwarzająmożliwość
bezpośredniegoitwórczegownichuczestnictwa.Dziecimająmożliwośćwpływanianalosybohaterów,wzbogacaniaichprzygód.Literaturaztakąkonkurencją
przegrywa.Wjeszczewiększymstopniuproblemdotyczynastolatków.PiszeotymGrzegorzLeszczyński,znawcaliteraturydladzieci,wartykuleLiteraturajako
sztukauwodzenia1,wktórymcharakteryzujezmieniającesięwarunkispołecznegożycia,wpływającenazmianęzainteresowańczytelniczych,spostrzeganieświata
isposobykorzystaniazdziełliteraturyprzezdzieci,azwłaszczanastolatkówwewspółczesnejkulturzemasowej.Badacztwierdzi,żeuczeńprzeczytatylkoteksiążki,
któregouwiodą,te,któredostarcząradości,spełniąjegooczekiwania.Sposobyuwodzeniaczytelnikaopisałowieluwspółczesnychsocjologów,literaturoznawców,
kulturoznawców,którychciekawewypowiedziG.Leszczyńskicytuje.Zpunktuwidzeniaprowadzonychwniniejszejksiążcerozważańinteresującesąkondycja
literaturywszkoleito,comożezrobićnauczyciel,abyrozwijaćczytelnictwo,skoro–jakpiszeLeszczyński–rolaliteraturywżyciuspołecznymmaleje.
G.Leszczyńskimanauwadzenastolatków,gdypytaoprzyczynyzjawiska.Tymczasemmalejącezainteresowanieksiążką–moimzdaniem–dotyczytakżedzieci
zklasmłodszych.
Czymmauwieśćliteratura–pytabadacz–skorofabułąuwodzągrykomputeroweifilmy,doktórychnastolatekmałatwyinieledwienieograniczonydostęp?Niegdyśksiążkauwodziłapokusamiprzygód,ale
przygodązawładnęłyinneformyprzekazuiszafująniąbezograniczeń,dostarczającnastolatkowiciągłychwrażeń,silnychinieodpartych,atakujązróżnychstron,zapowiadającoraznowedoznania,nieznane
inieprzewidywalne2.
Skomplikowaneicoraztotrudniejszeproblemy,zjakimispotykająsiędzieciwrodzinieiszkole,spowodowałyzmianywpodejściudolektur,m.in.dotematów
tabu,dotądnieobecnychwliteraturzedladzieciimłodzieży,kontrowersyjnychinieakceptowanych.Corazczęściejpojawiająsięksiążkiztrudnymitematami.Wiele
tytułówtrafiadonaszeSkandynawii.Współczesneksiążkidotyczątakichspraw,jak:rozwódrodziców,choroba,śmierćbliskich,przemocwrodzinieiszkole,
nietolerancjainnościreligijnej,rasowej,fizycznej.Wdalszejczęściopracowaniabędąwskazanepropozycjelekturrównieżpolskichautorów,którzytematytabu
podejmują.Poruszanienowychzagadnieńwliteraturzedladzieciimłodzieżywynikazdostrzeżeniapotrzebyodnajdywaniawniejprzezmłodychludzisiebieiswoich
niepokojów.Współczesnychtwórcówobligujebowiemrozumienietempazmianspołeczno-kulturowych,wyznaczającychnowąrolęliteraturzedladzieciimłodzieży.
Ważnejestprzecieżto,bybyłapotrzebna.DlategoG.Leszczyńskitłumaczy:
Współczesnytwórcazmuszonyjestnawiązywaćzodbiorcądialogpoprzezformynieznaneiniewykorzystywanewcześniej,niejako„ponadgłowami”dorosłych,którzywodmiennysposóbuczestniczą
wdialogupokoleń.Zasadnicze,stawianeprzezwspółczesnąsztukędladzieciimłodzieżyjestpytanieoistotętegodialoguizbiorowyportretjegomłodychinajmłodszychuczestników,portretktórego
granicznepunktywyznaczająkrańcowosprzecznerealizacjeartystyczne(oddziewiętnastowiecznego„DniagrzecznegoWładzia”dopopowstałegouschyłkuwiekuXX„KoszmarnegoKarolka”).Sztukę,
awięcidokonującysiępoprzezniądialogkształtująprzeświadczeniatwórcówopubliczności3.
Książki,którepodejmująaktualneitrudneproblemyzarównodzieciwmłodszymwiekuszkolnym,jakiwspółczesnejmłodzieży,niepokojąnasdlatego,żewszelkie
losypostacisytuująnatlewidocznych,aniezawszepozytywnychzmianwspołecznychrelacjach:dzieci–dorośli,corównieżprzedstawiaG.Leszczyński4.
Szkołamusisobiejednakporadzićrównieżzproblemamibardziejglobalnymi.Zmianyustrojowe,jakiezaszływXXizachodząwXXIwieku,wymagająodniej
przygotowaniauczniadożyciawspołeczeństwiedemokratycznym,ukształtowaniaczłowiekaświadomegowyzwań,jakieniesiewspółczesność.Gospodarkarynkowa
bowiem,nastawionananieustannepomnażaniedóbrmaterialnych,formujepostawyludzkie,rozwijającsprawnośćzawodową,zdolnośćdouczestnictwawstosunkach
pracyopartychnakonkurencjiirywalizacji,hedonizmiegoizmwdrodzedosukcesu.Jednakwatmosferzenieustannejrywalizacjioosiągnięciesukcesuwyzwalasię
społecznapotrzebakształtowaniapostawaltruistycznychibraniapodopiekęsłabszych,którzywgrzeiwalceopozycjespołecznesobienieradzą.Zadaniapaństwa
opiekuńczegomusiterazprzejąćsamorządnespołeczeństwo,świadome,żeodrozpoznaniaprzezniezagrożeńkulturowo-cywilizacyjnychzależylosjednostki,
społeczeństwa,anawetludzkości.Abygodnieuczestniczyćwwalceopracę,stanowiska,przeżyciewcoraztrudniejszychwarunkach,należyhumanizowaćstosunki
międzyludzkie,zmieniaćpodejściedoproblemówcodziennegobytowania,podejściedośrodowiskanaturalnegoiprzedewszystkimhumanizowaćszkołę.Jednym
słowem,należyrespektowaćkategoriępodmiotowości,dążyćdoupodmiotowieniastosunkówmiędzyludzkichwrzeczywistościspołeczno-gospodarczejoraz
wspołecznościszkolnej.Tylkowtedymożemywychowaćludziodpowiedzialnychzasiebie,zasweczyny,umiejącychznaleźćswojemiejscewżyciu
wskomplikowanejcywilizacjiinformatycznej.
W2011rokunaKongresieObywatelskimwWarszawiezaprezentowanyzostał„Paktdlaszkoły”autorstwaZofiiAgnieszkiKłakówny,PiotraKołodziejaiJanusza
Waligóry5.Stanowiłonwzamyśleautorówzaryskoncepcjikształceniaogólnego.Byłprojektem,alezawierałiuzasadniałwszystkoto,cowedukacjijużsięprzyjęło
izastałozadekretowanewdokumentachprogramowych,celachedukacyjnychikompetencjach,jakieuczeńnakażdympoziomieuczeniasiępowinienosiągnąć.Pakt
miałuściślić,umocnićizobowiązaćzainteresowanestronydorealizacjizobowiązań,którenakładał.
Jakopierwszezałożeniefundamentalneautorzyumieszczajązapisdotyczącyideirozwoju:„Edukacjaszkolnamasłużyćrozwojowiuczącychsię”6.Podkreślają
zadaniaszkoływzakresiewspieraniauczniawjegosamorealizacjiprzezpomocwrozpoznaniujegotalentów,umiejętności,potrzebpsychicznych.Inspirowanieprzez
nauczycielaposzukiwań,wyzwalanieaktywnościipostawytwórczejpotrzebnesąnakażdymetapiekształcenia.
Następnyzapismówiopodmiotowościkształcenia:„Edukacjaszkolnapowinnarespektowaćpodmiotowośćuczącegosię”7.Polegatonatraktowaniuucznianie
tylkojakoindywiduum,któremutrzebazapewnićwarunkirozwojuzgodniezjegorozwojowymipotrzebami,lecztakżejakojednostkiodpowiedzialnejzaswojąnaukę,
mającejmożliwośćpodejmowaniaodpowiedzialnychdecyzjiwsprawieposzukiwaniaswejżyciowejdrogi.Zasadępodmiotowościpowinnawspieraćsytuacja
partnerskiegodialogu:
Edukacjaszkolnapowinnaprzebiegaćwwarunkachpodmiotowozorientowanychrelacjinauczyciel–uczącysię–rodzice/opiekunowieorazpartnerskichrelacjiwobrębiewspólnotyuczniowskiej8.
Skutkiemtakichzałożeńmabyćobowiązekrozbudzaniairozwijaniapotrzebpoznawczychucznia,jegociekawościświataoraz„wpieraniagowodnajdywaniu
sięwzastanejrzeczywistości:„[…]wcorazlepszymrozumieniusiebie,świataimiejscaczłowiekawświecie”9.
Wymienionekategorieedukacyjneświadcząotym,że:edukacjamaprzyjmowaćwymiarantropocentryczny,czyli„[…]ujmowaćzagadnieniaprzedmiotowe
zperspektywysprawludzkich”10.Ponadtopowinnarozwijaćkompetencjęjęzykowąuczącegosię,atakże„respektowaćzasadystopniowaniatrudności,
procesualnościiciągłościuczeniasię”11,stwarzaćwarunkidosamodzielnościikreatywności,inspirowaćdosamokształceniaikrytycznegomyślenia.Edukacja
mabyćfunkcjonalna,maprzygotowywaćdocodziennegożycia,kształtowaćzachowaniawspólnotowe,wrażliwośćetyczną–wychowywaćdowartości12.
Powyższe,skrótowotuprzedstawione,założeniawynikajązezmianymyśleniaopotrzebachczłowieka,zmiany,którejźródłemstałysięwarunkiżycia
ukształtowaneprzezprzemianyspołeczne,gospodarczeicywilizacyjnewkrajuinaświecie.Nowepodejściedozagadnieńpoznawaniaiwychowanianawiązuje
dokonstruktywizmujakonurtusocjologicznegopropagującegoteoriępoznawania,uczeniasię,którakładzienacisknadyskursywnośćwprocesiepoznawania,anie
napojęcia.Dotejteoriipoznaniaodnosisiękonstruktywizmpedagogiczny,wedługktóregowiedzajestkonstrukcjątworzonąwdziałaniuosobyuczącejsię,
azdobywaniejejitworzeniewiedzyjestprocesemiodbywasięwciągłejrelacji,interakcjiikonfrontacjiosobistychdoświadczeńznowymiwbudowaniuwłasnejwizji
świata.
Tozłożonośćproblemówwspółczesnejcywilizacjiwyznaczaskomplikowanezadaniadorozwiązania,którewymagająspojrzeniawieloaspektowegoiodpowiednich
kompetencjidorealizowaniażyciowychzadań.Wspołecznejdebacienadwizjąnaszegodemokratycznegopaństwaniemożezabraknąćświadomościróżnychzagrożeń,
nietylkospołeczno-politycznych(wewnętrznychizewnętrznych),alerównieżzestronynatury.Jakośćspołecznegobytowaniawielurodzinpogarszającorazsilniejsze
klęskiżywiołoweipogodoweanomalie.Należyzatemnauczyćsięrozwiązywaćproblemycywilizacyjnewsposóbtwórczy,zbiorowo,wspołecznymporozumieniu
iwskalimiędzynarodowej.Tegotypuwspólnotowamentalnośćpowinnabyćzaszczepianaodpoczątkuedukacji.Wszelkierozstrzygnięcianależypopierać
argumentamizróżnychdziedzinwiedzy.Każdadecyzja–czytoobudowieobwodnicy,autostrady,osiedla,elektrowniatomowej,zaporywodnej,czyinna,mniej
