Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Nagórko,Zarysgramatykipolskiej,Warszawa2007
ISBN978-83-01-15390-8,©byWNPWN1998
20
Wprowadzenie
jestznakomitymźródłemmetaforykidlajęzykoznawców.Języktraktowanojako
żywyorganizmalbopodlegającąewolucjiorganicznąistotę(wwielkiejmodzie
byławłaśnieteoriaDarwina).
Współczesnybiologizmmanastawienieantropocentryczne,naczłowieka,
zjegozdeterminowanymibiologiczniestrukturamipoznawczymi,procesami
mentalnymi,którychintegralnączęściąjestjęzyk.Wkategoriachjęzykowych
utrwalasiępercepcjarzeczywistościprzezczłowieka.Możnajeopisywaćtakimi
środkami,jakkategoriekognitywne(poznawcze).Wdefiniowaniuichmniejszą
rolę,niżbysięwydawało,odgrywająklasycznekryterialogiki:postulatnie-
sprzeczności,unikaniabłędnychkół,zasada,bydefinicjapodawałajedynie
warunkikonieczneiwystarczająceitp.
Dlakognitywizmunieistniejeproblemoddzielaniawiedzyjęzykowejod
pozajęzykowej,zwanejteżencyklopedyczną,ponieważgranicamiędzynimijest
umowna.Wzwiązkuztymkategoriejęzykoweniemająostrychgranic:możnaim
przypisaćstrukturęcontinuum.Takwięcprzynależnościobiektówjęzykowychdo
pewnychkategoriinierozstrzygasięwterminach„albo–albo”(np.faktfleksyjny
–faktsłowotwórczy),leczwterminachskali:„mniej”lub„bardziej”(cośjest
mniejlubbardziejfleksyjne).
Wtejsubiektywnej,specyficznieludzkiejkonceptualizacjiświata(upo-
staciowaniawformiepojęć,konceptw)dużąrolęodgrywaprototyp–najlepszy
okaz,typowyegzemplarzdanejkategorii.Zajmujeonwstrukturzetejkategorii
pozycjęcentralną,aleniewyłączną.Najejperyferiachmieszcząsięokazymniej
typowe,skrajne,alerównieżprzynależnedotejstruktury.
Teoriaprototypudajelingwistyceszansęnowegoujęciawielutradycyjnych
kategoriijęzykowych,wobecktórychmetodystrukturalneokazywałysięzawodne.
Strukturalizmbowiemstosowałdefinicjeopartenacechachkoniecznychiwystar-
czających.Dopuszczalnewariantydanejjednostkisprowadzałdoinwariantu
–ostatecznegominimumcech,jakiedanyokazmusiposiadać,abymożnagobyło
uznaćzareprezentantatejabstrakcyjnejjednostki.Cechytemogąodnosićsięalbo
doformy,alboznaczenia(funkcji),albojednegoidrugiego.Byniebyć
gołosłownym,przytoczmynajprostszyprzykład:inwariantnysufiks-ecwystępuje
jakoczęśćwspólnawszystkichswoichwariantów:-elec(topielec),-eniec(kacze-
niec),-aniec(mieszkaniec),-owiec(sportowiec),-ec(malec)itp.Zajednąjednostkę
uznajesięjenapodstawieczęściwspólnej,którejodpowiadatakżewspólnota
funkcji.
Prototypnatomiastmożesięróżnićodpozostałychokazówtakdalece,żemniej
centralneczłonydanejkategoriiniebędąwykazywałyżadnejcechywspólnej,
amimotozaliczysięjedotejsamejkategorii.Naprzykładprototypowym
podmiotemgramatycznymjestrzeczownikwmianowniku,narzucającyorzeczeniu
trzeciąosobę,tożsamącodoliczby(iewentualnierodzaju)ztymrzeczownikiem:
Dzieckopodniosłozabawkę.Alechcącwydzielićpodmiotwtakimzdaniujak
Przyszłopięciukolegw,przyjmiemy,żejestnimnierzeczownik,leczliczebnik
