Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Twórczośćiimprowizacjakulturowa
19
wiekjesttwórczy,flgdytworzycośzgodnieznowymzamysłem,którywcześniej
pojawiłsięwjegowyobraźni[...].Drugirodzajtwórczościjestczymś,costop-
niowotworzyosobęwramachwspólnoty”
4
.
[...]Twórczośćżyciaspołecznego,twierdzimy,należypojmowaćzgodnie
zdrugimznaczeniemwyróżnionymprzezWiemana.Zgodniezestanowiskiem
wyrażonymgdzieindziej,flżyciespołeczneniejestczymś,codanaosobarobi,jest
raczejczymś,czegozaznaje”–jestprocesem,wktórymludzieflniewytwarzają
społeczeństwa,leczżyjącspołecznie,wytwarzająsamychsiebie”
5
.Inaczejmówiąc,
ludzienietylkosięrozwijają,aleteżsąrozwijani–wtymsensie,żedoznają
historiirozwojuidojrzewaniawobrębiepolarelacjiustanawianychprzezobec-
nośćidziałaniainnych.Coistotne,rozwójtendotyczynietylkosiłyipozycji,ale
równieżwiedzy,pracywyobraźniitworzeniapojęć.[...]
Wracającdoporównaniazprzechodniem:każdewyobrażeniejestniczym
miejsce,któreodwiedzasz.Możeszdotrzećdoniego,trzymającsięjednejlub
kilkuścieżek,możeszpozostaćtamchwilę,zanimruszyszznowu,lubkrążyć
wokół,bypowrócićpóźniej.Zkażdympowrotemwyobrażenieniecosięzmienia,
wzbogaconewspomnieniamiidoświadczeniamipoprzedniejwizyty.Prowadząc
innychtymisamymiścieżkami,możesztowyobrażenieznimidzielić,choćnie
będzieonodokładnietymsamymdlaróżnychosób,bokażdywnosidoniego
szczególnerysyswoichwcześniejszychdoświadczeń.Niebyłobyjednakżadnych
wyobrażeń–podobniejakmiejsc–gdybynieruchludzikrążącychwokółnich,
zmierzającychdonichioddalającychsięodnich.Dopierogdypatrzymywstecz,
poszukująctego,copoprzedzałonowezjawiska,wyobrażeniajawiąsięnamjako
spontanicznewytworyzamkniętegowciele,autonomicznegoumysłu,niezaśjako
przystankinaszlakachżywychistotprzemierzającychświat.
Byćmożewtenwłaśniesposóbmoglibyśmypostrzegaćtwórczośćnaszego
wyimaginowanegoarchitekta,autorarewolucyjnegoprojektunowegobudynku.
Projekttenmógłbystanowićprzykładtego,coMargaretBoden[...]określamia-
nemfltwórczegopomysłu”.Pomysł,jejzdaniem,możebyćtwórczynadwaspo-
soby.[...]Jesttwórczypsychologicznie,gdyjestcałkowicienowywodniesieniudo
umysłu,wktórymsięzrodził.Jestzaśtwórczyhistorycznie,gdyjestnowy
wodniesieniudocałychdziejówludzkości
6
.Takwięcnaszarchitekt,autor
całkowicienowatorskiegoprojektu,możeuznaćsięzatwórczegohistorycznie.
Nieoznaczatojednak,żejegoprojektukształtowałsięwtokuhistoriiżycia
społecznegoczyteżdziękiinnympodobnymformomzaangażowaniawsprawy
zewnętrzne.Przeciwnie,wymagałoncałkowitejniezależnościodjakichkolwiek
wpływówzewnętrznych.WujęciuBodenwsferzestosunkówspołecznychidziałań
historycznychmożedochodzićjedyniedouznawaniaipropagowaniapomysłów
4
H.N.Wieman,IntellectualFoundationsofFaith,Vision,London1961,s.65–66.
5
T.Ingold,EvolutionandSocialLife,CambridgeUniversityPress,Cambridge1986,s.247.
6
M.Boden,TheCreativeMind.MythsandMechanisms,WeidenfeldandNicolson,London
1990,s.32.
